Omgaan met ODD en CD in het onderwijs
Kinderen met ODD zijn ongehoorzaam, maken ruzie, zijn driftig, houden zich vaak niet aan de regels en hebben meerdere problemen in de sociale omgang. Vooral met volwassenen, maar soms ook met leeftijdsgenoten. De aandoening is te vergelijken met CD, maar de symptomen van ODD zijn over het algemeen iets milder. Bij ODD is meestal geen sprake van het opzettelijk schade toebrengen aan andere personen en eigendommen van personen.
Het is niet gemakkelijk om onderwijs te geven aan een kind met ODD of CD. Het vraagt veel, zowel op pedagogisch als didactisch gebied.
De kinderen vragen veel extra aandacht en energie. Het is niet makkelijk dit altijd op te brengen. Het gevaar bestaat dat leerkracht en kind in een negatieve spiraal terechtkomen: de leerkracht begint het kind te negeren, zet het vaker op de gang, geeft het vaker straf, waardoor de leerling zich afsluit en zich nog minder van de leerkracht gaat aantrekken. Dan gaat het gedrag van kwaad tot erger. Het is voor beide partijen én voor de rest van de klas belangrijk om zo’n negatief patroon te vermijden of zo snel mogelijk te doorbreken.
Geef als leerkracht, intern en bij de ouders, op tijd aan dat je extra begeleiding, scholing of ondersteuning nodig hebt. Zorg ervoor dat dit serieus wordt genomen, en dat je deze ondersteuning ook daadwerkelijk krijgt. Besef dat het niet persoonlijk is, maar dat het kind een ontwikkelingsprobleem heeft, waardoor het zich op deze manier gedraagt. Lees ook ‘Wat zit er achter moeilijk gedrag‘.
Begeleiding op school
Als leerkracht kan je je kennis over ODD of CD vergroten door hier zoveel mogelijk informatie over te verzamelen. Uit boeken of van internet, maar ook bij de ouders – die kennen hun kind tenslotte het beste – en bij de leerkrachten die het kind eerder in de klas hadden. Overleg regelmatig met de ouders en vraag naar adviezen van de behandelaar van hun kind. Je kunt voorstellen om een gesprek aan te gaan met de ouders en de behandelaar van het kind, zodat deze wat toelichting en handvatten kan geven voor op school. Als je grote moeite hebt met het kind met ODD of CD, kun je als leerkracht intern aangeven dat je specifieke scholing, ondersteuning of middelen nodig hebt om je leerling met ODD of CD zo goed mogelijk te begeleiden. Deze ondersteuningsbehoefte kan in overleg met de ouders worden vastgelegd in een ontwikkelingsperspectiefplan (OPP) [link naar balans pagina onderwijs wat is een opp] Voor de ontwikkeling van het kind is samenwerking tussen de ouders en de school heel belangrijk. Een kind met ODD of CD is er zeer bij gebaat als in de aanpak van zijn gedrag op school en thuis één lijn wordt getrokken. En als ouders en leerkracht bereid zijn om naar elkaar te luisteren en begrip voor elkaars positie op te brengen.Basishouding
In het algemeen is het belangrijk kinderen met ODD of CD een duidelijke structuur aan te bieden in een voorspelbare leeromgeving waar veiligheid, orde en regelmaat heersen. Wees je je er als leerkracht van bewust dat een kind met ODD of CD altijd op zoek is naar grenzen. Hierdoor ontstaan gemakkelijk conflicten. Vooral met leerkrachten, maar soms ook met klasgenoten. Bij zo’n conflict kan het kind (verbaal) geweld gebruiken. Zorg dat er van tevoren afspraken zijn gemaakt met ouders, intern begeleider of zorg coördinator over hoe te handelen op zo’n moment. Bespreek deze afspraken van tevoren ook met het kind zelf. Ook moet de leerkracht duidelijk zijn in de eisen die hij aan het kind stelt, bijvoorbeeld extreem gedrag direct corrigeren en duidelijke regels stellen. Maar kijk ook naar wat dit extreme gedrag mogelijk heeft getriggerd. Het is heel belangrijk om positief te blijven: veel complimentjes geven (ook al is dat moeilijk) en leuke momenten op een dag creëren en benoemen. Voorkom dat de leerling wordt bevestigd in zijn gevoel dat iedereen tegen hem is. Voor het kind is het het beste om iedere dag met een schone lei te kunnen beginnen. Wat gisteren is gebeurd, is gisteren gebeurd, en als er gisteren over is gepraat, hoeft dat vandaag niet meer.Ondersteuning
Een stoornis als ODD of CD doet een behoorlijke aanslag op het zelfbeeld, zowel op dat van ouders als van leerkrachten. Het kind heeft een feilloze intuïtie om de zwakke plek van mensen te vinden, waardoor ze emotioneel geraakt worden. Het is dan moeilijk te blijven zien dat het kind er eigenlijk niet veel aan kan doen. Het is van belang om je, ook als docent, af te vragen waar het gevoel dat het kind je geeft, vandaan komt. Dit kan helpen om je hier minder door te laten raken. Zoals hierboven al staat is het geven van onderwijs aan een kind met ODD of CD behoorlijk intensief. Het is dan ook niet vreemd om hierbij om ondersteuning te vragen. Ook is het voor jou als leerkracht prettig een ’time-out mogelijkheid’ te hebben als het even teveel wordt. Ook zo’n maatregel kan worden opgenomen in het OPP.Communicatie
Het is heel belangrijk dat u als ouder regelmatig met de leerkracht praat. Zo kan voorkomen worden dat het kind de één tegen de ander uitspeelt. U kunt daarnaast ook veel vertellen over de stoornis ODD of CD, hoe u daarmee omgaat en hoe de leerkracht daar het beste mee om kan gaan. Een ‘heen-en-weer-schriftje’ is een goed middel om iedere dag even contact te hebben.Medeverantwoordelijk
Uw kind kan er weinig aan doen dat het ODD of CD heeft, maar het kan wel leren omgaan met deze stoornis. Belangrijk is dus uw kind medeverantwoordelijk te maken voor zijn gedrag. Helpend daarin kan zijn om uw kind de gevolgen van zijn gedrag te laten inzien en hem dan eventuele schade zelf te laten verhelpen. Maakt u plannen, spreek ze dan óók door met uw kind. Praat mét hem, niet alleen óver hem. In de klas kan agressie worden besproken door rollenspellen te spelen. Zo kan het kind zich bewust worden van zijn eigen gedrag en de keuzes die hij maakt. Als het gedrag van het kind verbetert, thuis of op school, laat het hem dan ook weten.Triggers
Triggers zijn situaties die een bepaalde reactie uitlokken. Iedereen heeft bepaalde triggers. Bijvoorbeeld belemmeringen door anderen, stress (bijvoorbeeld voor een toets), nieuwe situaties, pesten en uitdagen. Dat is de reden om na een uitbarsting te onderzoeken wat de trigger was, om dit mogelijk in de toekomst voor te zijn.Benadering door leerklachten
Een aantal tips voor de benadering door leerkrachten zijn:- Stel duidelijke grenzen en geef duidelijke boodschappen. Niet: ‘Wil je even komen?’ maar: ‘Ik wil dat je nu even komt.’ De vraagvorm biedt de mogelijkheid om nee te zeggen
- Formuleer precies wat je van het kind verwacht. Niet: ‘Luister nu eens,’ maar: ‘Ga zitten en kijk me aan, ik wil je iets vertellen’
- Benoem het negatieve gedrag. De drift van het kind kan ook een gebrek aan verbale mogelijkheden zijn. Je helpt het kind ermee het te helpen vertéllen wat er aan de hand is. Door te benoemen wat je ziet (zonder emotie)
- Ga niet in discussie en probeer neutraal te blijven
Tips voor schoolwerk
Kinderen met ODD of CD hebben vaak moeite met het organiseren van hun schoolwerk. Plannen en structureren vinden ze lastig. Om hierbij te helpen kun je als leerkracht:- Helpen bij plannen en organiseren van het schoolwerk
- Korte opdrachten geven met voldoende uitdaging
- Complimenten geven na het goed volbrengen van een (deel)taak
- Zorgen voor structuur in het werk. Geef aan hoeveel tijd het kind heeft voor de opdracht, op welke manier de opdracht moet worden gedaan, wat het kind moet doen als de opdracht af is, enzovoort
- Het kind verantwoordelijkheden geven, ook voor zijn eigen werk
- Het kind aan het werk houden
Tips voor handelen bij conflicten
Agressief gedrag komt regelmatig voor bij kinderen met ODD of CD. Als er een conflict ontstaat, is het handig van tevoren een plan van aanpak bedacht te hebben. Zo voorkom je te handelen uit emotie. Het is zinloos om op zo’n moment in discussie te gaan. Als leerkracht kun je wel:- Van tevoren afspreken hoe je handelt tijdens een conflict.
- De andere leerlingen van tevoren uitleggen wat ze moeten doen als de situatie escaleert (en/of organiseer een ‘back up’)
- Fysiek en verbaal agressief gedrag afkeuren, maar niet het kind zelf
- Het kind naar een (afgesproken) afreageerplek laten gaan om de spanning weg te nemen
- Het kind uit de situatie halen en op een time-outplek zetten
- Het kind zo min mogelijk aanraken, want dat verergert de boosheid
- Als alle gemoederen weer rustig zijn de situatie nabespreken
- Het kind eventueel alles laten opschrijven (of tekenen) als hij dat makkelijker vindt dan praten
Samenvattende tips
- Zorg dat de leerkrachten goed op de hoogte zijn van wat ODD of CD inhoudt, organiseer desnoods extra scholing en/of ondersteuning voor de leerkracht(en)
- Stel duidelijke regels (maar beperk het aantal regels wel!)
- Driftigheid ontstaat doordat je je niet kunt uiten. Help de leerling te vertellen wat er aan de hand is zonder dat (of voordat) hij/zij verbale of fysieke agressie vertoont.
- Maak afspraken (ook) mét de leerling.
- Breng een boodschap zo, dat het voor de leerling voelt alsof hij/zij inspraak heeft.
- Zorg voor goed en nauw contact met de ouders, werk met hen samen.