Omgaan met (school)trauma in het onderwijs
Wat kun je doen als schoolteam
Neem het schooltrauma (angst voor school, schoolangst, schoolfobie, of hoe je het ook wil noemen) serieus. Dwing het kind niet naar school als het daar echt nog niet klaar voor is.
Allereerst: Het mag duidelijk zijn dat werken aan een traumasensitieve school veel kan vergen van het team en van individuele leerkrachten. Je kunt dit alleen voor elkaar krijgen als je team echt een team is, waar leerkrachten ook oog en zorg hebben voor elkaar. Traumasensitief lesgeven is niet makkelijk. Het mag ook duidelijk zijn dat de ondersteuning van deze groep kinderen een langdurige ondersteuning moet zijn. Het herstellen van de veerkracht kost veel tijd en veel herhaling.
Wat kun je doen als leerkracht
Heel algemeen en weinig concreet gezegd, kun je als leerkracht het gedrag dat deze kinderen vertonen, op een andere manier proberen te bekijken. Traumasensitief lesgeven dus. De gedragingen zijn divers, maar in een klas vaak wel problematisch: plotselinge uitbarstingen, hyperactief gedrag, erg angstig gedrag, controle zoekend gedrag, teruggetrokken gedrag, enz. Hierna een beknopte uiteenzetting die je daarbij kan helpen.
De leerkracht moet om te beginnen heel kalm, duidelijk en vriendelijk zijn. Dat is niet zomaar gezegd en gedaan.
De kalmte is nodig, omdat kinderen ( eigenlijk net als alle mensen) aanvoelen of jij kalm bent. Alleen iemand die zelf kalm is, kan zorgen voor minder stress bij deze kinderen. De stress die zij ervaren moet omlaag. Een kalme leraar (ook als het gedrag niet is wat jij wil) is belangrijk.
De duidelijkheid is nodig, omdat voor een getraumatiseerd brein alles wat niet duidelijk is, meteen onveilig is. Je moet dus zorgen voor duidelijke gedragsregels, maar ook voor een duidelijke lesuitleg en duidelijke opdrachten. Ook een zichtbare dagplanning en routines in je klas helpen mee aan het veiligheidsgevoel.
Vriendelijk zijn: Het duurt een tijd voor een getraumatiseerd kind je vertrouwt en gelooft dat jij niet gevaarlijk bent. Als jij vriendelijkheid uitstraalt, komt het sociale betrokkenheidssysteem op gang. Het kind durft zich op den duur ‘te verbinden’ met jou. Omdat deze kinderen ook niet zomaar geloven dat jij ze wil helpen, zul je jouw hulp vaak zelf vriendelijk moeten aanbieden.
Uitleggen wat er gebeurt
Kinderen die getraumatiseerd zijn, vertonen allerlei gedrag waarvan ze zelf ook niet begrijpen waarom ze het vertonen. Ze worden bang of boos uit het niets, zo lijkt het. De relatie tussen hun gedachten, gevoel en gedrag (de cognitieve driehoek; Coppens, e.a. 2015, 2021; Horeweg, 2018) https://gedragsproblemenindeklas.nl/ ) moeten leerkrachten soms proberen uit te leggen. Bij kleuterleerkrachten vaak een vanzelfsprekend iets, maar verderop in de (basis)school niet altijd meer gebruikelijk. Toch kan dit kinderen helpen te begrijpen waarom ze doen zoals ze doen. Het helpt kinderen echt als ze leren wat verschrikkelijke gebeurtenissen voor invloed hebben op je humeur, je leren en je gedrag. Zo leren ze triggers herkennen en vinden ze makkelijker een manier om ermee om te gaan.
Kijken met een traumabril
Als de leerling het verkeerde gedrag laat zien, bedenk dan eens:
- Wat is er echt aan de hand?
- Wat heeft deze leerling nodig?
- Kan ik mijn perspectief aanpassen?
- Welke trigger zie ik over het hoofd?
- Is de opdracht de oorzaak?
- Heb ik iets gezegd dat dit gedrag veroorzaakt?
- Heeft een klasgenoot iets gezegd of gedaan?
- Of dacht de leerling aan een nare ervaring?
Ontlaadmomenten
Het is belangrijk om te bewegen, zeker als je veel stress ervaart. De energizers die je als leerkracht tussendoor doet en de sportlessen, helpen het brein tot rust te komen en wat stress kwijt te raken. Veel korte beweegmomenten op een dag helpen getraumatiseerde kinderen tot rust te komen. In ieder geval voor even. Bij spelvormen voelen ze zich bovendien sterk(er) verbonden met anderen, iets dat ze op andere momenten vaak missen.
Bespreekbaar maken van ACE’s en de invloed op leren en gedrag
Als kinderen een referentiekader geboden wordt wat ‘normaal’ is, helpt hen dat. Zo blijkt uit onderzoek dat kinderen die gehoord hebben wat seksueel geweld is, eerder tot onthulling overgaan (Bicanic, 2020). Praten met je klas over ingrijpende gebeurtenissen in een kinderleven (ACE’s) kunnen dit onderwerp uit de taboesfeer halen. Kinderen moeten leren dat dit soort zaken nooit hun schuld zijn. Iets waar ze vaak tot ver in de volwassenheid last van hebben.
Het helpt ze ook als ze weten dat zij (helaas) niet de enigen zijn die dit soort gebeurtenissen meemaken. Zij denken zelf vaak dat ze de enige op de hele wereld zijn die dit overkomt. (Mol, 2017; Horeweg, 2018, 2020, 2021; Van Gemert, 2019 Link plaatsen?).
Zingen, dansen, expressie
Steeds meer onderzoek laat zien dat samen muziek maken en zingen bijdragen aan een (onbewust) gevoel van veiligheid (van der Kolk, 2021). In een artikel van het cultureel persbureau wordt dat simpel uitgelegd. ‘Zelf muziek maken en zingen zijn essentieel voor ons gevoel van veiligheid‘
Meer informatie
Handige websites:
Facebookgroep Trauma-sensitief onderwijs: voor leerkrachten en ouders
Wat kun je doen voor je kind? TED Talk (Engels)
Meer lezen of luisteren over (school)trauma:
Hofland, M. (2021). Een intense reis. Reis mee door de wereld van hoogbegaafdheid, intensiteit en schooltrauma. Amsterdam: SWP. Boek en podcasts
Horeweg, A. (2020). De traumasensitieve school. Anders kijken naar gedragsproblemen in de klas. 4de oplage. Tielt: Lannoocampus.
Horeweg, A. (2020). Dit is een verschrikkelijk boek met een gouden boodschap. Huizen: Pica.
Horeweg, A. & Hoogerheide, N. (2019). Schooltrauma. Wat is het en hoe ga je er mee om? LBBO Beter Begeleiden, jrg. 9, sept. 2019, p. 12-16. Download
Een groot aantal artikelen over trauma en schooltrauma vind je hier:
Podcasts over (school)trauma
Een intense reis: podcastserie.
Heb je vragen of zorgen over je kind met trauma, of herken je kenmerken en wil je daar graag eens met een ervaringsdeskundige praten? Neem dan eens contact op met onze Advieslijn.
Klik op de volgende link voor het gehele Trauma Dossier op onze website: om meer informatie te krijgen over wat trauma is, hoe de diagnose wordt vastgesteld, wat het behandelplan en de richtlijnen zijn, hoe je er in de opvoeding, in de vrije tijd of in het onderwijs mee om kunt gaan, en meer..
In onderstaand artikel leggen Anton Horeweg en Natasja Hoogerheide (allebei werkzaam in het onderwijs) uit wat schooltrauma is, waardoor het kan ontstaan en wat de preventieve maatregelen zijn.
Schooltrauma: wat is het en hoe ga je ermee om? (Horeweg & Hoogerheide), gepubliceerd in het magazine Beter Begeleiden van LBBO, september 2019′
*auteur Anton Horeweg
Anton Horeweg is gedragsspecialist (M SEN) en vijfendertig jaar leraar in het basisonderwijs. Hij is auteur van verschillende boeken.
Anton Horeweg heeft zitting in Expertteams Project Leer-Kracht: (NCOJ) en KC-KJP), werkt mee aan Academische Werkplaats ADHD en druk gedrag, was opleider bij het NCOJ, en is veelgevraagd spreker op scholen en congressen. Meer info over Anton vind je op de website gedragsproblemen in de klas. Anton is adviseur van Balans.