Scroll Top

Verstandig omgaan met digitale media in de praktijk

Door: Theo Compernolle

‘De technologische en economische revoluties op het internet zijn zo snel gegaan dat ouders en leerkrachten niet de kans hebben gekregen om te leren hoe ze er goed mee kunnen omgaan,’ vindt de Vlaamse neuropsychiater Theo Compernolle. ‘Het gevolg is dat volwassenen en kinderen die prachtige technologieën verkeerd gebruiken, zonder rekening te houden met de gebruiksaanwijzing van hun brein.’ Voor ouders (en leerkrachten) schreef Compernolle een boek om hen te helpen kinderen op een verstandige manier om te laten gaan met digitale media.

‘Je kunt de aandacht van je denkbrein maar één keer gebruiken’

Hoe ziet verstandig omgaan met digitale media er in de praktijk uit?

De belangrijkste manier is in blokken leren werken (zie ook punt 3 in het kader met breinboeienbrekers). De beste en meest pedagogische aanpak om te weten hoeveel tijd een kind voor het plezier aan digitale media kan besteden, is de ‘aftrekmethode’ van de ‘media time calculator’ van de Amerikaanse vereniging van kinderartsen. Eerst leg je vast hoeveel tijd een kind van een bepaalde leeftijd moet slapen en bewegen, volgens de richtlijnen. Dan bepaal je (voor een jonger kind) of overleg je (met een adolescent) hoeveel tijd een kind aan alle belangrijke activiteiten per dag zou moeten besteden. Zo zien ouders en kind vanzelf hoeveel tijd een kind nog over heeft om met schermpjes bezig te zijn. In Ontketen het brein van je kind staat een uitgewerkt voorbeeld. Daar leg ik ook uit dat dit een heel goede oefening is om
samen met je kind te doen om wat zicht te krijgen op de tijdsbesteding van je kind, om die in de goede richting te sturen en te bespreken indien nodig en er afspraken over te maken. Het is niet de bedoeling dat je strikt met de wekker in de hand gaat leven. Als de kinderen zich van hun schermpjes bevrijden door het in grote lijnen te volgen, is het meer dan goed genoeg. Het maken van zo’n mediaplan is belangrijk, maar het is niet nodig dat heel rigide te volgen, misschien alleen in het begin, tot het een goede gewoonte is geworden.

Wat gebeurt er in de hersenen van kinderen en pubers wanneer zij digitale media gebruiken, waardoor zij schermslaven worden met een inefficiënt brokkelbrein?

Een ‘brokkelbrein’ is het brein van iemand die niet meer in staat is om langdurig ononderbroken aandacht te besteden aan één taak of zaak. Meestal is dit het gevolg van langdurig verkeerd schermgebruik. Soms is het aangeboren, zoals bij AD(H)D. Tegenwoordig zijn er heel wat kinderen die het stempel ADHD krijgen voor een aangeleerd brokkelbrein, zonder dat eerst geprobeerd wordt hun aandacht te trainen na het sterk beperken van hun schermtijd.

Wat er bij kinderen en adolescenten gebeurt als ze zich continu laten afleiden door schermpjes en appjes is hetzelfde als wat bij volwassenen gebeurt. Helemaal centraal in het verhaal staat ‘aandacht’. Aandacht van je denkbrein is als een kostbare niet herbruikbare grondstof. Je kunt die maar één keer gebruiken. De grootste vijand van je aandacht is
altijd verbonden zijn met het internet, vooral met de verslavende sociale media, omdat die zoveel van je kostbare aandacht wegsluizen met interessante maar irrelevante informatie, zodat die aandacht niet meer beschikbaar is voor zaken die relevant zijn. Voor een kind zijn dat activiteiten zoals leren, exploreren, bewegen, nabije interactie met echte vriendjes en familie.

De kern van de zaak is dat ons denkbrein slechts aandacht kan geven aan één zaak tegelijk. Het kan niet multitasken. Elke interruptie, dwingt ons denkbrein om onze aandacht te heroriënteren, om even helemaal om te schakelen, te wisselen tussen de taak en de afleiding. Elke heroriëntatie van onze aandacht, ook als het superkort is, veroorzaakt onvoorstelbaar veel tijdverlies, energieverlies, geheugenverlies en stress. Daardoor is je continu laten onderbreken door je appjes verschrikkelijk, vreselijk, inefficiënt. Bovendien veroorzaakt het een brokkelbrein dat gewoon niet meer in staat is tot volgehouden langdurige ononderbroken aandacht. Er gaat gelukkig niets kapot in het brein. Aandacht is als een spier: kun je verwaarlozen, maar kun je ook trainen.

Digitale emancipatie van onze kinderen betekent dat kinderen geen slaaf meer zijn van hun digitale hulpmiddel maar er meester van worden.

Mijn ultieme motivatie voor het schrijven van deze boeken is het enorme maatschappelijke belang van een jonge generatie die digivrij is. Die niet de slaaf is van deze prachtige technologie, maar de meester ervan is. Een generatie
die de aandacht volop besteedt aan wat belangrijk is voor het eigen leren, de eigen ontwikkeling, gezondheid en geluksgevoel en niet aan wat geld opbrengt voor technologiebedrijven.

De originele betekenis van het Latijnse woord e-man-cipatie (uithand-nemen) betekent het overdragen van eigendom, het bevrijden van een slaaf.  Digitale emancipatie betekent dat ik niet meer de slaaf ben van mijn digitale hulpmiddelen, maar dat ik er de meester van word. Met digivrij bedoel ik dat iemand langere tijd aan een stuk zich kan loskoppelen van een scherm; niet alleen fysiek, maar ook psychisch. Want je blijft natuurlijk de slaaf zolang je je mobieltje wel kunt wegleggen, maar er in gedachten nog mee bezig bent.

Digivrij betekent dus niet dat een kind, of een ouder, de digitale technologie, zoals het mobieltje, afzweert. Digivrij betekent wel dat jijzelf en niet de technologie bepaalt waar, wanneer, wat, hoe lang en vooral waarvoor je die gebruikt. Het betekent dat je weer volledig eigenaar wordt van je aandacht in je eigen voordeel, bijvoorbeeld om optimaal te leren en te ontwikkelen.

Het denkbrein en het reflexbrein

Er zijn twee soorten aandacht. De kostbare, gewilde, bewuste aandacht van ons denkbrein en de primitieve, impulsieve, automatische aandacht van ons reflexbrein. We geven aandacht met ons denkbrein, dat kost min of meer inspanning en energie, terwijl de aandacht van ons reflexbrein continu getrokken wordt door prikkels uit onze omgeving en dat gaat vanzelf, kost nauwelijks energie. Dat verklaart ook waarom kinderen met ADHD hun aandacht niet bij de les kunnen houden, maar wel lang hyperaandachtig met tv, video’s en appjes bezig kunnen zijn. Het eerste vergt aandacht van hun denkbrein, het tweede is de automatische aandacht van hun reflexbrein. Om aandacht te geven met ons creatieve menselijke denkbrein moeten we dus ons dierlijke reflexbrein aan de teugel houden. Dat is heel moeilijk met een oneindige stroom aan informatie dag en nacht 24/7 binnen handbereik. Voor kinderen met een aangeboren brokkelbrein is dat nóg moeilijker.

7 ‘Breinboeienbrekers’ of ‘brokkelbreinlijm’; tips om het brein van je kind te ontketenen

  • Breinboeienbreker 1:
    Jouw voorbeeld als ouder en mentor van je kind
  • Breinboeienbreker 2:
    Maak schermgebruik een regelmatig gespreksonderwerp
  • Breinboeienbreker 3:
    De enige oplossing: hun activiteiten organiseren in blokken
  • Breinboeienbreker 4:
    Geef hun brein de pauzes en slaap die het nodig heeft
  • Breinboeienbreker 5:
    Hun stressbalans in evenwicht houden
  • Breinboeienbreker 6:
    Een rustige werkplek thuis en geen leerpleinen op school
  • Breinboeienbreker 7:
    Veel meer bewegen en de juiste houding

Subtitel

Hier lees je meer over de zes kernpunten van de boodschap van Theo Compernolle, hoe hij denkt over de
voordelen van moderne technologieën en hoe het menselijk brein en kunstmatige intelligentie elkaar versterken én nodig hebben.

Dr. Theo Compernolle is neuropsychiater. Hij was onder andere professor aan de Vrije Universiteit Amsterdam en de Solvay Business School in Brussel. Zijn boek Zit stil over ADHD werd een bestseller en wordt nog elk jaar herdrukt. Voor ouders van adolescenten met ADHD schreef hij Alles went, ook een adolescent. Zijn nieuwste boek Ontketen het brein van je kind (voor ouders) en Van brokkelbrein naar focus (voor docenten) zijn een vervolg op zijn bestseller Ontketen je brein en de compacte versie hiervan Zo haal je meer uit je brein.

Privacy Preferences
When you visit our website, it may store information through your browser from specific services, usually in form of cookies. Here you can change your privacy preferences. Please note that blocking some types of cookies may impact your experience on our website and the services we offer.