Scroll Top

Wat is overprikkeling?

 

Overprikkeling kan zorgen voor problemen, omdat je minder goed kunt functioneren als je hoofd druk bezig is met prikkelverwerking. Er kan sprake zijn van zintuiglijke overprikkeling of van emotionele overprikkeling zoals het ervaren van stress op sociaal-emotioneel gebied, prestatiedruk, of andere vormen van piekeren die escaleren. 

Deze pagina legt uit hoe overprikkeling kan ontstaan, wat de gevolgen kunnen zijn en dus hoe je het zou kunnen herkennen. Wil je gelijk door naar praktische tips? Lees dan Hoe kun je overprikkeling voorkomen? 

Als je juist last hebt van te weinig prikkels dan heet dat onderprikkeling. Dat is ook een vorm van prikkelgevoeligheid. Lees hier meer over bij Wat is onderprikkeling? en Hoe kun je onderprikkeling voorkomen?

https://youtu.be/PGR8bUZbUNkPsychiater Willem van der Bend legt overprikkeling uit met de begrippen filter en processor, in combinatie met je mentale batterij, zie het verhelderende filmpje “Hoe overleef je de huidige prikkel-rijke maatschappij“.

Er zijn in grote lijnen twee vormen van overprikkeling: overprikkeling van je zintuigen (horen, zien, voelen, etc) en overprikkeling door gedachten en gevoelens.

Overprikkeling door gedachten en gevoelens

Overprikkeling is niet altijd alleen door dingen om je heen. Het kan ook een interne oorzaak hebben: angst en stress door je eigen gedachten en gevoelens. 

Kinderen die veel empathie hebben (zich goed kunnen verplaatsen in de gevoelens van anderen) kunnen door sterke emoties van een ander ook overprikkeld raken. Dit blijkt uit een onderzoek van de Universiteit van Leiden (2015, Kinderen met autismespectrumstoornis wel empathisch). Dit komt waarschijnlijk doordat deze kinderen moeite hebben met hun eigen emotieregulatie (hanteerbaar maken van je gevoelens) en ook met het onderscheid tussen de emoties van de ander en hun eigen emoties.

Zintuiglijke overprikkeling

Je hebt last van zintuiglijke overprikkeling (Engels: sensory overload) als de informatie die binnenkomt via je zintuigen niet snel genoeg verwerkt kan worden door je hersenen. Het verschilt per persoon voor welke zintuigen de overprikkeling geldt: horen, zien, voelen, ruiken, proeven, evenwicht of lichaamsbewustzijn.

Overprikkeld en onderprikkeld tegelijk? Dat kan ook. Je kunt bijvoorbeeld overgevoelig zijn voor geluid en tegelijkertijd ondergevoelig voor tastzin. Lees meer over onderprikkeling bij Wat is onderprikkeling?

Hoe voelt zintuiglijke overprikkeling?

https://youtu.be/vEg6uFMy_RQhttps://youtu.be/IcS2VUoe12M

Deze simulatie-filmpjes kunnen je een idee geven van wat overprikkeling betekent voor iemand:

De voorbeelden gaan natuurlijk vooral over visuele en auditieve overprikkeling omdat die het beste via een video over te brengen zijn, maar het kan ook bij andere zintuigen voorkomen.

Wat is zintuiglijke prikkelgevoeligheid?

Een goede uitleg over zintuiglijke prikkelgevoeligheid kun je vinden in het YouTube filmpje Ask an Autistic – What is Sensory Processing Disorder? (Engels gesproken) van Amythest Schaber. 

Lucien, een volwassene met autisme, beschreef in zijn (niet meer bestaande) blog Autside the box wat zintuiglijke overprikkeling voor hem is. Een eye-opener was de beschrijving van zijn ontbrekende “cocktail party effect”.

Dit cocktail party effect werkt zo: Je staat aan de bar een cocktail te drinken en je brein dringt alle geluiden naar de achtergrond, behalve het gesprek met je vriend. Dit gaat zo een avondje door tot dat je opeens ergens achter je je naam hoort en je opkijkt van je gesprek. Wat blijkt is dat je brein al dat achtergrondgeluid heeft gefilterd en alleen het voor jou relevante, je naam, heeft doorgelaten.

Lucien schreef: “Voor mensen zonder sensorische problemen is dit een bekend effect, maar voor mij als persoon met sensorische problemen is het volledig onbekend. Als ik in een bar sta, hoor, zie en voel ik alles tegelijk.”

Voorbeelden van zintuiglijke overprikkeling

Het plaatje hiernaast ‘Wat is overprikkeling?’ illustreert hoe een overdaad aan externe of interne prikkels ervoor kan zorgen dat er minder energie over is om nieuwe dingen te verwerken: er ontstaat een soort informatie-file. Als het te veel wordt, kun je vastlopen in je hoofd, en uiteindelijk exploderen of juist in jezelf keren.

Een aantal mooie voorbeelden van hoe dat zich uit als iemand overgevoelig (hypergevoelig) of juist ondergevoelig (hypogevoelig) is voor een bepaald zintuig staat in een overzicht van de Koekie blog Autisme en Hypogevoeligheid.

Andere voorbeelden van overprikkeling en onderprikkeling, verdeeld naar de verschillende zintuigen, vind je op 7 Zintuigen: Zintuigen en hun prikkels.

Gevolgen van overprikkeling

De consequenties die beide vormen van overprikkeling (zintuiglijk en gedachten/gevoelens) kunnen hebben voor iemand met autisme staan gevisualiseerd in de hier afgebeelde mindmap van @AchterDVoordeur

De Facebook-pagina autisme= publiceerde ook een lijstje van waar mensen last van hebben bij overprikkeling.

Ook Annica beschrijft “Wat er gebeurt als ik overprikkeld raak“, bij haar met name als er last-minute wijzigingen zijn. Het verschilt erg van persoon tot persoon, het kan nog heftiger, maar er zijn ook mensen bij wie de effecten een stuk milder zijn. Zo zijn er mensen bij wie je overprikkeling alleen ziet doordat ze zich even afsluiten voor de wereld.

Volgens het onderzoek van Carolien Rieffe uit Leiden dat hierboven al werd genoemd, kan het voor mensen met autisme die veel empathie hebben een goede overlevingsstrategie zijn om zich af te sluiten voor gevoelens van anderen, om die te negeren. Daarom kan het zijn dat ze ongeïnteresseerd en emotieloos overkomen, terwijl het tegenovergestelde het geval is.

Op de pagina Autisme en vastlopen in je hoofd vind je meer informatie over executive dysfunction, autistic burnout, autistic meltdown en autistic shutdown die het gevolg kunnen zijn van overprikkeling. 

Hoe kun je overprikkeling voorkomen?

Lees verder bij Hoe kun je overprikkeling voorkomen?

Privacy Preferences
When you visit our website, it may store information through your browser from specific services, usually in form of cookies. Here you can change your privacy preferences. Please note that blocking some types of cookies may impact your experience on our website and the services we offer.