Scroll Top

‘Als je als leerling met ADHD steeds hoort: ‘Zit stil’, of: ‘Je bent te druk’, dan heeft dat ingrijpende, negatieve consequenties.’ Manon Mostert-Uijterwijk, klinisch-psycholoog en psychotherapeut, leert kinderen en jongvolwassenen met ADHD positiever denken met behulp van de ‘laatjesmethode’.

Interview: Beatrice Keunen

‘Bij elk mentaal probleem van een mens is het van belang het zelfbeeld te betrekken. Is dat positief of negatief afgestemd? Is het tweede het geval, dan moet dat worden omgebogen naar een positieve insteek, zeker bij kinderen met ADHD.’ Aan het woord is Manon Mostert-Uijterwijk, klinisch-psycholoog en psychotherapeut. ‘Deze mensen horen te vaak dat ze lastig zijn. Dat draagt niet bij aan je veilig voelen in de wereld.’

Wat is jouw definitie van een zelfbeeld?

‘Het zelfbeeld ontwikkelt zich, direct vanaf de geboorte, in de relatie tussen de hechtingsfiguren en het kind. En de ervaringen in die eerste levensjaren zijn tevens het fundament ervan. Hoe benadert de hechtingsfiguur de baby, peuter, kleuter, het kind? De kwaliteit daarvan, die kan bepalend zijn of het zelfbeeld – noem het zelfvertrouwen, eigenwaarde – zich positiever of negatiever ontwikkelt. Jazeker, ook nog op latere leeftijd. Je zelfbeeld is een organisch iets, het is permanent in ontwikkeling. Maar in je eerste levensjaren voelen dat je er mag zijn, dát voedt het zelfbeeld positief. Een goede ‘match’ tussen kind en verzorgenden is essentieel voor hoe dat kind later met zichzelf in het leven staat.’

Wie spelen nog meer een rol bij de totstandkoming van het zelfbeeld?

‘Naast de invloed van de hechtingsfiguren zijn de invloed van leeftijdsgenoten en de schoolontwikkeling ook belangrijke factoren in het ontwikkelen van een negatief of positief zelfbeeld. Je hebt als mens een beeld van jezelf, het zogenaamde zelfconcept. En je hebt een beeld dat je wil uitdragen van jezelf, het zogenaamde zelfimago. Daarbij heeft de omgeving een beeld van jou. Bepaalde aspecten van die buitenwereld kunnen jouw zelfbeeld mede bepalen.’

Wanneer gaat het de negatieve kant op?

‘Een voorbeeld. Je hebt ADHD en je leerkracht geeft jou een gevoel van falen doordat je te onstuimig bent in de klas. Je kunt niet stilzitten tijdens instructies en evenmin tijdens toetsen, en haalt daardoor slechte cijfers. Doordat deze opvoeder jou vaak veroordeelt: ‘Zit nou eens stil, je haalt alleen maar onvoldoendes’, knaagt dit aan jouw zelfbeeld. Heeft deze persoon misschien gelijk? Je bent jong en moet wel van hele goeden huize komen om dan te denken: Dit zegt meer over mijn docent dan over mij… Je zelfbeeld gaat wankelen. En natuurlijk, je hebt meerdere rollen in het leven. Je bent ook ‘vriendje van’, ‘dochter of zoon van’, ‘teamgenoot van’. Als jij daarbinnen echter almaar lastig wordt gevonden, erger nog, daarbij wordt gepest of buitengesloten, reken maar, dan krijgt het eigen beeld een negatieve gevoelswaarde.’

Ook al was de hechting in je baby- en peuterjaren zo goed?

‘Zeker. Een goede start is erg belangrijk. Gaat het de eerste jaren goed – groei je op in een warm nest – dan ontwikkelt zich een positief gevoel van eigenwaarde. Wanneer je ouder wordt, is de buitenwereld eveneens een belangrijke factor in de zelfbeleving. Als je dan naar school gaat, is de invloed van leerkrachten en leeftijdsgenoten medebepalend. Zoals de docent die nalaat in te grijpen als jij wordt gepest; die je geen spiegel voorhoudt dat fouten maken mag, omdat je ervan leert. Als je dan als leerling met ADHD steeds hoort: ‘Zit stil’, of: ‘Je bent te druk’, dan heeft dat ingrijpende, negatieve consequenties. Daardoor kan er scheefgroei in het zelfbeeld ontstaan. Je gaat hoge eisen aan jezelf stellen, die niet passen bij je potentie op dat moment. Je vindt dat je faalt, wordt faalangstig, gaat onderpresteren of contacten vermijden. Ja, deze kinderen horen te vaak, ongevraagd, en ook nog op geërgerde toon, dat ze lastig zijn en vermoeiend. Dat helpt niet mee aan je veilig voelen in de wereld, een van je primaire levensbehoeften om door te kunnen ontwikkelen. Laat ik hier nog even expliciet benadrukken dat pesten van zeer grote negatieve invloed is op het zelfbeeld van alle kinderen, met of zonder ADHD. Ook nog later, als ze volwassen zijn.’

Dan komen die oorspronkelijke gevoelens van ‘Ik mag er zijn’, ‘Ik ben goed zoals ik ben’ onder druk te staan?

‘Ja, het zelfbeeld is een geïntegreerd geheel waarbij je in meer of mindere mate tevreden bent over de verschillende rollen en competenties die je hebt. Ervaringen worden opgeslagen in het brein, zowel positieve als negatieve ervaringen. Je hebt, bij wijze van spreken, een positief laatje en een negatief laatje. Mensen met een sterk negatief zelfbeeld kunnen het positieve laatje bijna niet meer open krijgen. Het zelfbeeld kan ernstige schade krijgen bij mishandeling, verwaarlozing en misbruik. Wanneer het zelfbeeld in de vroege jeugd ernstig wordt beschadigd door bijvoorbeeld mishandeling of misbruik dan kan de informatie niet meer worden geïntegreerd tot een geheel en raakt het meer gefragmenteerd. Je brein kan het niet aan dat de hechtingsfiguur bij wie je nabijheid zoekt tijdens gevaar, ook zelf het gevaar vormt.’

Zegt dit ook iets over de mens met ADHD zelf, dat ze op die manier op hun gedrag op een veroordelende toon, het lijkt soms wel ongebreideld, kunnen worden aangesproken?

‘Dat zou kunnen ja. Hun openheid, hun eigen manier van communiceren en hun verbindende kijk op de wereld kan die weerstand oproepen. ‘Wat ben je toch creatief in je denken en doen’; ‘Wat ben je toch een snelle denker’; ‘Bijzonder, de flexibiliteit van jouw geest, je kunt ook zo snel schakelen van onderwerp naar onderwerp’. Deze reacties zouden hen meer recht doen dan al die afkeurende woorden. En het zelfbeeld blijft erdoor overeind.’

Hoe kunnen jullie als professionals kinderen en jongvolwassenen met ADHD en een negatief zelfbeeld bijstaan om de draai te maken naar positiever denken?

Straalt! ‘Met de laatjesmethode (zie kader). We zien in onze praktijk een kind bij wie denkbeeldig, in het hoofd, het zogenoemde negatieve laatje overloopt: ‘Ik hoor niet bij de populaire groep in de klas’; ‘Ik word nooit uitgenodigd’. Deze lade weegt vele malen zwaarder, en drukt daarmee ook vele malen meer op dat kind, dan zijn of haar positieve laatje. Dat schuifbakje moet dus worden gevuld. Sterker nog, daarop moet de nadruk komen te liggen voor dit kind zelf: ‘Ik ben tevreden met wie ik ben’. Wij leren hen dat voldoende oké zijn, goed genoeg is. Er bestaat tenslotte ook geen perfecte ouder, juf of meester… Natuurlijk, er mogen best negatieve zaken in dat pijnlijke laatje liggen, dat is ook normaal, dat hoort bij het leven. Maar er moet wel iets tegenover staan. Er enkel door lijden, dat moet worden voorkomen En mensen met ADHD, zeker meer dan de helft, hebben juist daarmee te maken. Je kunt het je echter wel voorstellen, als je altijd hoort dat je het niet goed doet: ‘Houd daar eens mee op’, ‘Doe niet zo’, dan veroordeel je enkel het jonge mens en bied je als volwassene niets positiefs, en een oplossing evenmin. En we begrijpen ouders heel goed, die soms moe worden van impulsief en hyperactief gedrag. Die na tien keer waarschuwen ‘Doe die dop op de tube van de tandpasta!’ die dop nog steeds ergens los zien slingeren in de badkamer. Ook zij worden juist daarom bij de laatjesmethode betrokken, om een negatief zelfbeeld bij hun kind te voorkomen.’

Hoe gaat dat dan precies in z’n werk?

‘We zien vaak bij kinderen met een negatief zelfbeeld dat ze vanuit de maatschappij aan veel eisen moeten voldoen. En dat doen veel ouders juist als het kind met ADHD ouder wordt, want hoe zal het anders in de toekomst met hem of haar gaan? Deze kinderen móéten vriendjes maken, ze móéten aan sport doen, ze móéten aardig zijn, ze móéten een diploma halen. We weten dat (te) hoge eisen kinderen en jongeren, ook los van ADHD, onzeker kunnen maken. Zeker als de prestaties niet vanzelfsprekend zijn. We laten ouders inzicht krijgen dat te hoge eisen stellen aan hun kind het zelfbeeld verstoort. Ook bespreken we met ouders specifieke opvoedingsadviezen om de aandacht vooral te richten op positief opvoeden.’

Wanneer kun je het zelfbeeld positief noemen?

‘Als ik een ontwikkeling doormaak die mij past. Mijn eigen verwachtingen moeten stroken met die van mijzelf, en liefst ook met die van mijn omgeving. En kinderen voelen dat laatste intuïtief heel goed aan. In sommige dingen ben je gewoon goed, dat kun je naar jezelf toe best erkennen. En dan zijn er dingen waarin je vanuit je eigen niveau kunt doorontwikkelen om daarin beter te worden, gesteund door ouders, gesteund door docenten.’

De ideale opvoeding?

‘Je kind vanaf de geboorte meegeven dat het er mag zijn. Je leerling vanaf het begin van het schooljaar meegeven dat het er in jouw groep mag zijn. ‘Wat goed dat je je best doet omdat…’ en dan geef je enkele redenen zodat het kind ook weet waarom je dat zegt. Dit alles internaliseert het kind, van hieruit denkt het reëel na over zichzelf, en kan het aan de eigen ontwikkeling werken. En gelukkig, als we dat (nog) niet gewend zijn als opvoeders dan is er elke dag een nieuwe kans om ons wél zo op te stellen tegenover ons kind. Besef echter wel dat disfunctioneel denken over jezelf bijna niet te wissen is uit het geheugen. Onder anderen Chris Brewin heeft daarover een wetenschappelijke theorie. Je kunt, simpel gezegd, met een positieve lade de negatieve lade niet ‘overschrijven’. Het gevaar bestaat dan ook dat in perioden van life-events die negatieve lade, noem het die oude patronen, weer aanwakkeren. Dat je daar dan zelf iets tegenover kunt zetten, is daarom verstandig om al jong aan te leren. Beter nog is het voorkomen van het ontwikkelen van een negatief zelfbeeld.’

De laatjesmethode

Deze methode maakt deel uit van de cognitief gedragstherapeutische training Ik ben oké, voor kinderen met een negatief zelfbeeld. Deze bestaat uit een Handleiding voor professionals en een Werkboek voor kinderen.

Voor meer informatie zie boompsychologie.nl

Privacy Preferences
When you visit our website, it may store information through your browser from specific services, usually in form of cookies. Here you can change your privacy preferences. Please note that blocking some types of cookies may impact your experience on our website and the services we offer.