Scroll Top
KML_LOGO (Demo)

Publicaties Kenniscentrum Makkelijk Lerenden

Mooij, T. (2022, mei). Bepaling beginkenmerken basisschool van leerlingen door ouders én leerkrachten. Handleiding. Stichting Kenniscentrum voor Makkelijk Lerenden & Vereniging Balans. Klik hier 


Juiste inschatting van beginkenmerken van leerlingen bij intrede in de basisschool is essentieel, ook ter fundering van een positieve schoolloopbaan. Deze notitie presenteert een screeningsinstrument waarmee ouders en groepsleerkracht de ontwikkelingskenmerken inschatten van een kind bij schoolintrede op vierjarige leeftijd. Ouders en leerkrachten vergelijken hun informatie en leggen hiermee een basis voor onderling vertrouwen en blijvende samenwerking. De screening wordt ook benut in nadere diagnostiek (indien nodig) en ter directe voorziening van speel-/leermaterialen op de juiste ontwikkellingsniveaus. Hiermee kan tevens de schoolontwikkeling in de richting van ‘Optimaliserend Onderwijs’ worden gefundeerd. klik hier.
Mooij, T. (2021, 5 mei). Schoolontwikkeling ‘Optimaliserend Onderwijs’ voor elke leerling Handleiding voor leerkrachten / docenten, begeleiders en ouders. Kenniscentrum voor Makkelijk Lerenden. 
Beschrijving van een projectmatige invoering van Optimaliserend Onderwijs met praktische handvatten zoals een geactualieerde vragenlijst om de beginkenmerken van leerlingen in kaart te brengen.
Mooij, T. (1992). Kenmerken kind bij aanmelding, Nijmegen, Nederland: ITS, Katholieke Universiteit Nijmegen: klik hier

Vragenlijst voor ouders / verzorgers ter vaststelling van kenmerken van 4-jarige kinderen bij aanmelding voor de basisschool.

Mooij, T. (1991). Instrument bepaling beginsituatie leerlingen (handleiding, vragenlijst kenmerken kind bij aanmelding door ouders, vragenlijst kenmerken kind te scoren door leerkracht), Nijmegen, Nederland: ITS, Katholieke Universiteit Nijmegen: klik hier 

Rapportage voor het onderwijs. Hierin zijn diverse instrumenten en methoden opgenomen om de aansluiting bij de individuele kenmerken van elk kind in een groep te optimaliseren.

 

2. Kenmerken, problemen en aanpak zeer makkelijk lerenden

De Heer, W. (2019, 22 september). Zeer makkelijk lerenden of hoogbegaafden. Kenmerken, problemen en aanpak, Leiden, Nederland: klik hier
Overzicht van de kenmerken van zeer makkelijk lerenden of hoogbegaafden; de problemen waar zij vaak mee te maken hebben en van de aanpak in opvang en onderwijs.
Mooij, T. (2007). Ontwikkeling van hoogbegaafde leerlingen en schoolse kenmerken. Kind en Adolescent, 28 (4), 263-271. DOI: 10.1007/BF03061036, klik hier
Uit grootschalig onderzoek is naar voren gekomen dat hoogbegaafde leerlingen in de eerste jaren van het basisonderwijs negatieve sociaal-emotionele en cognitieve invloeden kunnen ervaren. Dit wordt veroorzaakt door ‘beperkende’ kenmerken in de schoolsituatie. Uit een tweede, kleinschalig, onderzoek is gebleken dat deze leerlingen positieve effecten kunnen ervaren vanuit hun thuissituatie, maar negatieve effecten van zogenoemde ‘plusklassen’.

3. Inclusief onderwijs

Giesen, L. & Mooij, T. (2021). Vertaling van J. K. Babanskij (1977): Optimalisatie van het onderwijsproces. Moskou: Pedagogika, klik hier.
Joerij Konstantinovitsj Babanskij (1927-1987) was een geëerd Sovjetleraar en academicus van de USSR Academie voor Pedagogische Wetenschappen. Hij is auteur van meer dan driehonderd wetenschappelijke werken, waaronder boeken. Het bekendste is ‘Optimalisatie van het onderwijsproces’ (1977). Hierin behandelt hij de theorie en praktijk van optimalisatie van onderwijs en leren. Het gaat onder meer om het voorkomen van zittenblijven en zwak presteren; omgaan met én stimuleren van de best lerende leerlingen; en eliminatie van overbelasting én onderbelasting van alle deelnemers aan het onderwijsproces. Babanskij voerde wetenschappelijk onderzoek uit naar schoolontwikkeling in de praktijk. In dit boek blijkt dit mede in de bijzonder veelzijdige en gedifferentieerde concretiseringen die, ook nu nog, getuigen van zijn psychologische inzichten én betrokkenheid bij optimaliserende ontwikkelingen van de zo verschillende leerlingen en leerkrachten of docenten. Uiterst genuanceerd én hoogst leerzaam, óók voor de huidige schoolpraktijk in Nederland. De vertalers hebben gekozen voor een zo authentiek mogelijke vertaling waarin Babanskij zelf duidelijk naar voren komt. Dit maakt het lezen van de tekst niet altijd eenvoudig of soepel lopend, maar past wel bij de inhoud en wijze van argumenteren, het gevoel voor de tijd waarin en de omstandigheden waaronder het boek is geschreven, enzovoorts. De vertaling wint daardoor aan waarde, hoewel dit zeker ook inleving vraagt in de andere politiek-culturele context.

Mooij, T. (2020). Onderwijskwaliteit, óók voor (hoog)begaafde leerlingen. Talent, 22(3), p. 27-32. klik hier
Het onderwijs voor (hoog)begaafde leerlingen is nog altijd zeer problematisch. Wettelijk verplicht echter is dat onderwijs de individuele ontwikkelings- en leerprocessen van alle leerlingen continu stimuleert. Hoe ziet dit ‘Optimaliserend Onderwijs’ er uit en hoe is het in scholen te realiseren?

Mooij, T. (2009). Beginkenmerken en Pedagogisch-Didactische Kern Structuur®: Handleiding voor scholen en leerkrachten in het Primair Onderwijs. Nijmegen: Radboud Universiteit, Instituut voor Toegepaste Sociale Wetenschappen, klik hier.
Basisscholen groeperen leerlingen vaak op leeftijd. Vanwege de verschillen tussen kinderen zijn er dan altijd leerlingen die heel anders presteren dan hun leeftijdgenoten. Deze laatste groep leerlingen kunnen hierdoor gedemotiveerd raken, zich richten op andere activiteiten dan leren of gaan onderpresteren. In de in dit artikel beschreven pedagogiek en didactiek wordt elk kind, per ontwikkelings- of competentiegebied, doorlopend ondersteund en begeleid.
Mooij, T. (2008). Inclusief hoogbegaafdheid. De Wereld van het Jonge Kind, 35(10), 346-349, klik hier.
Wat betekent hoogbegaafdheid en welke ervaringen doen hoogbegaafde leerlingen op gedurende hun schoolleven. Wat is onderpresteren? Kun je het onderwijs zo inrichten dat elke leerling, ook hoogbegaafden, hierin goed functioneren?

4. Onderwijs en samenleving

De Heer, W.(2020, oktober). Schoolsluiting en niveauverschillen leerlingen. Enquête onder leerlingen, ouders/verzorgers en onderwijsprofessionals. Onderzoeksrapport, klik hier 
Vanwege de uitbraak van het Covid-19-virus zijn op 16 maart 2020 vrij plotseling de scholen in Nederland gesloten. Naar aanleiding van de schoolsluiting is veel gedebatteerd over de ongewenste niveauverschillen die tussen leerlingen zouden ontstaan. Dit zou het gevolg zijn van een gebrek aan (financiële) middelen om deel te nemen aan het onderwijs of door onvoldoende begeleiding in de thuissituatie. Scholen zouden bij hervatting van het onderwijs vooral moeten inzetten op het wegwerken van niveauverschillen. Door middel van een enquête is De Heer nagegaan hoe leerlingen, ouders/verzorgers en onderwijsprofessionals hierover denken.
De Heer, W. (2019. 22januari. Subsidieregeling hoogbegaafdheid met addertjes onder het gras. klik hier
Samenwerkingsverbanden Passend Onderwijs konden van 1 januari tot en met 31 maart 2019 subsidie aanvragen om leerlingen met kenmerken van begaafdheid extra te ondersteunen. Met de subsidieregeling geeft de minister van Onderwijs, Arie Slob, uitwerking aan het Regeerakkoord 2017-2021. In de subsidieregeling blijken een paar addertjes onder het gras te zitten…
De Heer, W. (2017). Gelijkheid troef in het Nederlandse basisonderwijs. Onderzoek naar het onderwijs voor zeer makkelijk lerenden. Dissertatie. Universiteit Leiden, Leiden, klik hier
De Heer heeft onderzocht of en in hoeverre de wetenschappelijke kennis over het onderwijs aan zeer makkelijk lerende of hoogbegaafde kinderen in het Nederlandse basisonderwijs wordt toegepast. Om deze vraag te beantwoorden is onderzoek uitgevoerd op basisschool-, pabo- en samenlevingsniveau. Steeds is gezocht naar de factoren die ertoe leiden dat de kennis wel of niet wordt toegepast. Ten slotte zijn op samenlevingsniveau de dominante overtuigingen in kaart gebracht die richting geven aan het onderwijsbeleid op landelijk niveau, op de pabo’s en in de basisscholen.
De Heer, W. overige publicaties over onderwijs en samenleving: klik hier
Mooij, T. (1994). Hoogbegaafde leerlingen in de basisvorming, Nijmegen, Nederland: Instituut voor Toegepaste Sociale wetenschappen (ITS), RU Nijmegen: klik hier.
Mooij gaat in dit boekje in op de kenmerken van zeer makkelijk lerende of hoogbegaafde leerlingen en de manier waarop het onderwijsaanbod op vooral de middelbare school is aan te passen aan hun leerbehoeften. Hierbij wordt ook voorzien in de leerbehoeften van makkelijk lerende en boven- en benedengemiddeld lerende leerlingen.

5. Onderwijswetgeving in de schoolpraktijk

Mooij, T., Terpstra, F., Heer, W. de & Timmerman, T. (2019), Onderwijswetgeving in de schoolpraktijk. Uitvoeringsproblemen en effectieve verbeteringen, Leiden, Nederland: stichting Kenniscentrum voor Makkelijk Lerenden: klik hier
De auteurs vergelijken in deze notitie de onderwijswetgeving met de dagelijkse praktijk in de scholen. Geconstateerd wordt dat de onderwijspraktijk niet voldoet aan de eisen van de wetgeving. Aangegeven wordt hoe dat komt en op welke manier de wetgeving wel in praktijk kan worden gebracht.

6. Organisatie van het onderwijs en gelijke kansen voor àlle leerlingen

Ton Mooij heeft vele artikelen geschreven en presentaties gehouden over dit onderwerp. Enkele hele belangrijke hierover mèt links waar nog meer artikelen hierover van hem te vinden zijn, zijn de volgende:
Mooij, T. (2022). Optimaliserend Onderwijs (1). Beperkt landelijk kerncurriculum en vrij schoolcurriculum. klik hier
In dit artikel over ‘Optimaliserend Onderwijs’ wordt uitgewerkt hoe actuele kenmerken van het onderwijsbeleid worden geïntegreerd in een beperkt landelijk kerncurriculum. Daarnaast is per school veel ruimte voor invulling van een eigen, vrij schoolcurriculum. Verduidelijkt wordt hoe een kerncurriculum en schoolcurriculum worden ontwikkeld en kunnen functioneren.
Mooij, T. (2022). Optimaliserend Onderwijs (2). Doorlopende leerprocessen en verantwoorde zelfregulatie klik hier
In dit artikel worden optimaliserende onderwijskenmerken behandeld die, binnen de structuur van ‘Optimaliserend Onderwijs’, doorlopende ontwikkelings- en leerprocessen én verantwoorde zelfregulatie van elke leerling kunnen realiseren. De optimalisering geldt vooral voor leerlingen met beperkingen en hoogbegaafde leerlingen.
Mooij, T. (2022). Ongelijk onderwijsaanbod fundeert gelijke onderwijskansen. Kenniscentrum voor Makkelijk Lerenden & Vereniging Balans.  klik hier
In elke groep zijn er leerlingen die qua ontwikkeling of leervermogen achterlopen dan wel voorlopen op de gemiddeld lerende leerlingen. Deze ‘afwijkende’ leerlingen ervaren vanaf hun eerste schooldag duidelijk méér schoolproblemen dan de gemiddeld lerenden.
– Wat gebeurt hier en waarom krijgen leerlingen die zich op cognitief gebied afwijkend ontwikkelen de meeste schoolproblemen?
– Hoe zijn deze problemen individueel te ondervangen?
– Via welke systematiek kunnen álle leerlingen optimaliserende leerprocessen worden aangeboden?
Em. prof. dr. Ton Mooij gaat in zijn artikel Ongelijk onderwijsaanbod fundeert gelijke onderwijskansen nader hierop in.

Mooij, T. (2021). Multiniveau praktijkontwerp van preventief ‘Optimaliserend Onderwijs’. Gelijkere onderwijskansen en minder schoolproblemen voor risicoleerlingen. Leiden / Bunnik: Stichting Kenniscentrum voor Makkelijk Lerenden (KML) / Vereniging Balans: Multiniveau praktijkontwerp van preventief ‘Optimaliserend Onderwijs’. Gelijkere onderwijskansen en minder schoolproblemen voor risicoleerlingen. klik hier
Een ‘risicoleerling’ wijkt wat betreft ontwikkelingsniveau naar boven of naar beneden af van de gemiddelde leerlingen in een groep of klas. Al langer dan een eeuw blijkt uit onderzoek dat deze risicoleerlingen minder onderwijskansen hebben én méér schoolproblemen ervaren dan de andere leerlingen. Pogingen deze ‘onderwijsongelijkheid’ te verminderen, hadden steeds geen blijvende effecten. Analyse van het reguliere onderwijssysteem maakt duidelijk hoe risicoleerlingen, vanaf hun schoolbegin, worden geconfronteerd met ‘valkuilen van het verkeerde niveau’. In dit onderwijs bieden ‘passend speciaal onderwijs’ en ‘verrijking voor hoogbegaafde leerlingen’ geen echte oplossingen. Verhelderd wordt waarom deze maatregelen ook geen oplossing kunnen bieden. Nodig is een preventieve individualisering van het onderwijssysteem zoals in ‘Optimaliserend Onderwijs’. De ontwerpcriteria hiervoor worden gepresenteerd en verantwoord. Dan wordt een theoretisch multiniveau model van Optimaliserend Onderwijs uitgewerkt met behulp van pedagogisch-didactische en organisatorische praktijkkenmerken. Deze kenmerken worden zo vergaand als mogelijk geconcretiseerd via actuele onderwijsinhouden, onderwijsinstrumenten en methoden. Een causaal multiniveau model verheldert hoe Optimaliserend Onderwijs gelijkere onderwijskansen en minder schoolproblemen kan bevorderen bij met name de risicoleerlingen. Het model kan het landelijke onderwijsbeleid en de schoolbesturen ondersteunen bij de noodzakelijke transformatie van het risicovolle reguliere leerstofjaarsysteem in ‘Optimaliserend Onderwijs’ voor iedere leerling.
Mooij, T. (2020). Kenmerken van ‘Optimaliserend Onderwijs’: voor elke leerling en leerkracht. Kenniscentrum voor Makkelijk Lerenden: klik hier
Ondersteuning van gelijke onderwijskansen voor alle leerlingen in één groep vereist goed voorbereide speel-/leeromgevingen. Dit kan via ‘Optimaliserend Onderwijs’. Belangrijke kenmerken en de ontwikkeling hiervan in school worden toegelicht. Eerste praktijkervaringen bij leerlingen én leerkrachten zijn positief.
Mooij, T. (2019). Gelijke kansen voor leerlingen: van langdurige illusie naar realisatie. Kenniscentrum voor Makkelijk Lerenden: klik hier
In dit artikel gaat em. prof. dr. Ton Mooij in op het gelijkheidsstreven in het onderwijs. Op basis van vele onderzoeksgegevens onderbouwt em. prof. Mooij dat het gelijkheidsstreven in de onderwijspraktijk niet altijd goed uitpakt. Hoe positief ook bedoeld, sommige leerlingen raken hierdoor in de knel. Het huidige onderwijssysteem leidt niet tot gelijke kansen voor de leerlingen, maar wel tot onnodige werkbelasting van leerkrachten en docenten. Dit kan anders betoogt em. prof. Mooij. Anders èn beter.
Mooij, T. (2018). Van leeftijdstaboe naar ‘Optimaliserend Onderwijs’ voor elke leerling en leerkracht. Kenniscentrum voor Makkelijk Lerenden: klik hier
Basisscholen groeperen de leerlingen vanaf het begin van groep 1 vooral op grond van leeftijd. Mooij betoogt dat de schoolorganisatie onvoldoende rekening houdt met de vele verschillen tussen leerlingen naar ontwikkelingsniveau en leerpotentie. Gelijke behandeling van ongelijke leerlingen leidt tot ongelijkheid en problemen. Het is tijd het leeftijdstaboe te vervangen door de ontwikkeling en inrichting van ‘Optimaliserend Onderwijs” voor elke leerling en leerkracht.
Mooij, T. (2016a). Onderwijsdifferentiatie en leerlingproblemen in Nederland, 1916 – 2015. Review van probleemanalyses, onderzoeken en effecten van beleidsmaatregelen. Mens en Maatschappij, 91(3), 235 – 269: klik hier
Doel van dit artikel is om de oorzaken te onderzoeken van motivatieproblemen en tegenvallende studentenresultaten die worden veroorzaakt door hetonderwijssysteem; om verbetervoorstellen te evalueren; en om de resultaten te onderzoeken van maatregelen die zijn genomen om de problemen te verminderen.
Mooij, T. (2016b). ‘Optimaliserend Onderwijs’ voor elke leerling. Multiniveau theoretisch ontwerp en praktijkontwikkeling. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 55, 459 – 483: klik hier.
Het artikel bevat een review van onderwijsanalyses en (beleids)onderzoeken in de periode 1916 tot 2015. Deze review wijst uit dat het reguliere onderwijssysteem van de indeling van leerlingen in jaarklassen in het Nederlandse primair en voortgezet onderwijs aanleiding geeft tot prestatie- en motivatieproblemen bij risicoleerlingen. Dit betreffen vooral leerlingen die moeite hebben met leren en degenen wie het leren makkelijk af gaat.

7. Suïcidepreventie

Heer, W. de. (2019, 10 oktober). Suïcidaliteit onder zeer makkelijk lerenden / hoogbegaafden. Leiden, Nederland: klik hier.
Zeer makkelijk lerenden of hoogbegaafden ontwikkelen zich niet alleen cognitief anders dan gemiddeld lerenden, maar ook in sociaal, emotioneel en psychisch opzicht. Zij hebben vaak te maken met (ernstige) verveling, stress en negatieve reacties van hun sociale omgeving als buitensluiten, pesten en negeren. Dit maakt hen kwetsbaar voor depressie en suïcide(gedachten).
Heer, W. de. (2019, 19 september). Stappenplan suïcidepreventie zeer makkelijk lerenden / hoogbegaafden. Leiden, Nederland: klik hier.
Stappenplan voor mensen in de omgeving van zeer makkelijk lerenden / hoogbegaafden met handreiking hoe mensen in de omgeving kunnen vragen naar gedachten over suïcide.
Heer, W. de. (2019, 10 oktober). Suïcidaliteit onder zeer makkelijk lerenden / hoogbegaafden en Stappenplan suïcidepreventie zeer makkelijk lerenden / hoogbegaafden. Leiden, Nederland: klik hier.
Zeer makkelijk lerenden of hoogbegaafden ontwikkelen zich niet alleen cognitief anders dan gemiddeld lerenden, maar ook in sociaal, emotioneel en psychisch opzicht. In dit overzicht wordt aangegeven waarom dit hen kwetsbaar maakt voor depressie en suïcide(gedachten). Daarbij is een stappenplan opgenomen voor mensen in de omgeving van zeer makkelijk lerenden / hoogbegaafden hoe zij hierop kunnen reageren.

8. Overig

Mooij, T. Overige publicaties over onder meer hoogbegaafdheid, begaafdheidsproblemen, probleemgedrag, pesten, veiligheid op school, schoolsystemen, onderwijsinnovaties waaronder Optimaliserend Onderwijs:
https://radboud.academia.edu/TonMooij
https://www.researchgate.net/profile/Ton_Mooij

De Heer, W. (2020, 11 maart). Wat is de cognitieve achterstand van basisschoolleerlingen wanneer zij een groep overslaan? En lopen ze deze achterstand nog in op de basisschool? NRO Kennisrotonde. Leiden, Nederland: klik hier

De Heer, W. Overige publicaties:
https://www.zeermakkelijk.nl
https://independent.academia.edu/WHeer

Related Posts

Privacy Preferences
When you visit our website, it may store information through your browser from specific services, usually in form of cookies. Here you can change your privacy preferences. Please note that blocking some types of cookies may impact your experience on our website and the services we offer.