Extra informatie bij de onderwijscolumn ‘Blijven zitten, tijd verspillen’
Voor Balans schreef Martijn Meeter een column over de onzin van zittenblijven: ‘Doubleren brengt voor een meerderheid van de zittenblijvers enkel ellende.’ Hieronder lees je meer achtergrondinformatie over het onderwerp zittenblijven en over onderzoeken die de voor- en nadelen ervan in kaart proberen te brengen.
Martijn Meeter is hoogleraar onderwijswetenschappen aan de Vrije Universiteit Amsterdam (VU). Hij promoveerde in de psychologie en deed lang fundamenteel onderzoek naar leren. Daarna switchte hij naar de onderwijswetenschappen. Hij was een paar jaar directeur van onderzoeksinstituut LEARN!, en van de lerarenopleidingen van de VU. Hij houdt van lezen, reizen en zich druk maken over het nieuws.
Waar baseer ik de column op?
De negatieve effecten van zittenblijven zijn uitentreuren onderzocht. Daarbij gebruiken wetenschappers informatie over kinderen met slechte prestaties die op sommige scholen wel overgaan en op andere niet. Of ze kijken naar kinderen die op het randje zitten en net wel of niet overgaan, om te zien hoe het met ze afloopt. Dit soort onderzoek wordt hier samengevat.
De negatieve effecten van zittenblijven op vriendschappen zijn goed onderzocht in een Vlaamse studie. Wat leraren van zittenblijven denken werd laatst uit de doeken gedaan op een congres.
Niet het jaar dom overdoen
Zittenblijven is wel een succes in een aantal Amerikaanse staten. Die laten kinderen alleen zitten in groep 5 als ze hele lage testscores hebben voor lezen en/of rekenen, en dan volgt een jaar bijles. Dus niet het jaar dom overdoen, maar een programma gericht op bijspijkeren wat je mist aan basisvaardigheden. Dat pakt positief uit – het kind raakt minder gedemotiveerd en krijgt echt een betere basis (wat met het jaar overdoen tussen jongere kinderen meestal niet lukt). Overigens, in Amerika gebeurt zittenblijven vaak alleen na grondig testen van een kind en volgens vaste regels – heel wat anders dat de tombola van een lerarenvergadering die in Nederland meestal tot een beslissing leidt.
Waarom blijft doubleren bestaan?
Wetenschappers zeggen al decennia dat zittenblijven niet zinnig is en toch gaat het maar door. De Onderwijsinspectie heeft er beleid tegen, maar van scholen hoor ik dat zelfs inspecteurs zeggen, laat wat meer kinderen zitten als jullie hogere eindexamencijfers willen. Hoe kan het dat wij wetenschappers zelfs inspecteurs niet weten te overtuigen? Misschien door bijziendheid van het onderwijsveld: iemand die blijft zitten is in ieder geval een jaar prima in staat om het onderwijs te volgen. Misschien omdat we niet weten wat er dan moet met kinderen die het tempo niet bijhouden…
Extra hulp binnen school
In Scandinavische landen blijft bijna niemand zitten. Daar krijgen achterlopende leerlingen extra hulp binnen school. Dat krijgen bij ons maar weinig scholen georganiseerd, zeker nu met het lerarentekort. In Angelsaksische landen kunnen leerlingen probleemvakken laten vallen of op een lager niveau doen. Dat doen wij op de basisschool (heet individuele leerlijn) maar niet in het voortgezet onderwijs. Terwijl dat in een grote scholengemeenschap prima zou kunnen. Alleen, wat voor diploma krijgen leerlingen dan? Een vwo-kind dat één vak op havoniveau doet, krijgt een havodiploma. De VO-raad ijvert al een tijdje om dat veranderd te krijgen.
De dreiging van doubleren
Wat ook een rol kan spelen is de motiverende werking van zittenblijven. Niet op de leerlingen die blijven zitten (die raken gedemotiveerd) maar op de andere leerlingen: de dreiging van doubleren als boeman die leerlingen aan het werk houdt. Dat is niet raar: het Nederlandse onderwijs, en vooral het VO, heeft een enorm motivatieprobleem. Dat ligt misschien aan hoe we onze kinderen opvoeden, maar ook aan ons onderwijs. Het kan op veel VO-scholen een stuk motiverender.
Oplossing: zomerscholen
Maar als we een boeman willen houden om leerlingen te laten werken, kunnen we er dan niet een nuttige van maken? Bijvoorbeeld zomerschool in plaats van zomervakantie: als tegen april blijkt dat je te veel achterloopt, worden je ouders gewaarschuwd geen zomervakantie te boeken. Blijft de prestatie laag, dan wordt het een maand van de zomer elke dag naar school, voor de inhaallessen die je weer op niveau brengen. Natuurlijk betekent niet op komen dagen, of je best niet doen, alsnog doubleren.
Zo’n programma kost veel geld, maar per leerling minder dan een jaar extra school. En het bleek te werken in New York City: na een paar jaar sleutelen was zittenblijven nog maar een fractie van wat het daarvoor was, en waren meer leerlingen op niveau.