Extra informatie bij artikel ‘Uit angst blokkeren, bevriezen en geen geluid maken’
Tekst Marije Pietersma
Eindeloos handen wassen. Of nooit op banken met een stoffen bekleding zitten. Het zijn voorbeelden van dwanggedrag, ook wel OCD geheten: obsessieve compulsieve stoornis. Één à twee op de honderd kinderen heeft dit. Behandeling is nodig, maar wel de juiste behandeling.
Wat is selectief mutisme?
Eindeloos handen wassen. Of nooit op banken met een stoffen bekleding zitten. Het zijn voorbeelden van dwanggedrag, ook wel OCD geheten: obsessieve compulsieve stoornis. Één à twee op de honderd kinderen heeft dit. Behandeling is nodig, maar wel de juiste behandeling.
Hoe kan het dat een kind op sommige momenten niet kan praten en op andere momenten wel?
‘We hebben eens meegemaakt dat een jongetje uit een klimrek was gevallen. Omdat hij huilde zonder geluid te maken, kreeg hij pas later hulp. Het bleek dat zijn schouder was gebroken. In situaties waarin het kind geacht wordt te praten of geluid te maken, blokkeert of bevriest het kind uit angst. Het kan dan geen geluid of woord meer uitbrengen.
De leerkrachten denken vaak een stil, verlegen en rustig kind in de klas te hebben. En daar gaat minder aandacht naartoe dan naar de kinderen die uit zichzelf meer aandacht vragen of ondersteuning nodig hebben. Het niet-spreken wordt niet altijd als een probleem gezien door leerkrachten, omdat ze al erg druk zijn.’
Waarom ontwikkelt het ene kind selectief mutisme en het andere kind niet?
‘We hebben eens meegemaakt dat een jongetje uit een klimrek was gevallen. Omdat hij huilde zonder geluid te maken, kreeg hij pas later hulp. Het bleek dat zijn schouder was gebroken. In situaties waarin het kind geacht wordt te praten of geluid te maken, blokkeert of bevriest het kind uit angst. Het kan dan geen geluid of woord meer uitbrengen.
De leerkrachten denken vaak een stil, verlegen en rustig kind in de klas te hebben. En daar gaat minder aandacht naartoe dan naar de kinderen die uit zichzelf meer aandacht vragen of ondersteuning nodig hebben. Het niet-spreken wordt niet altijd als een probleem gezien door leerkrachten, omdat ze al erg druk zijn.’
Hoe belangrijk is het om selectief mutisme op jonge leeftijd te herkennen?
‘Een vroegtijdige signalering is heel belangrijk voor de algehele ontwikkeling van het kind. Levvel heeft een screeningslijst naar selectief mutisme ontwikkeld voor professionals.
Zestig procent van de kinderen met een angststoornis kan goed geholpen worden aan hun klachten. Gebeurt dit niet, dan kan selectief mutisme leiden tot forse problemen op school. Het kind kan in een sociaal isolement raken en emotionele problemen ontwikkelen. Later kan de angst zorgen voor schooluitval, met tot op volwassen leeftijd beperkte toekomstperspectieven en chronische angst- en stemmingsproblematiek. Snelle en tijdige behandeling is daarom van groot belang.’
Welke behandeling is effectief voor kinderen met selectief mutisme?
De eerste keuze van behandeling van selectief mutisme is gedragstherapie, waarbij in kleine stappen het praten wordt geoefend. We bekrachtigen en oefenen met gewenst gedrag, waarbij de kern blootstelling is aan de enge situatie.
In het kort: wat houdt de methodiek Praten op school, een kwestie van doen (Wippo & Güldner, 2003) in?
‘Praten op school, een kwestie van doen, is een gedragstherapeutische behandeling die is ontwikkeld door experts van Levvel. Uniek is dat deze behandeling op school plaatsvindt. De leerling leert in kleine stapjes te durven praten met behulp van spel of met creatieve activiteiten.
Toen wij gedurende de coronapandemie vanwege het sluiten van de scholen de behandelingen niet meer face-to-face konden doen, zijn wij al snel overgeschakeld op online behandelen. Levvel wil nu in samenwerking met het Amsterdam UMC, en het Visualisation Lab van de UvA een VRE-tool (Virtual Reality Exposure-tool) ontwikkelen om in te zetten naast de face-to-face behandeling.’
Wat voor meerwaarde geeft een virtual reality-tool?
‘In de VRE-tool wordt de mogelijkheid geboden om in een virtuele schoolomgeving stapsgewijs te oefenen met praten op school, interactief, met klasgenoten en de leerkracht. Omdat deze tool echt interactief is (verder gaat dan een 360-graden filmpje) geeft het een realistische ervaring. Groot voordeel is dat er ook op andere locaties (bijvoorbeeld thuis) vaker en makkelijker kan worden geoefend. De kinderen kunnen met de VRE-tool naar een virtuele, driedimensionale klas gaan, waarin ze stapsgewijs leren praten (van blazen, naar fluisteren, naar hardop goedemorgen zeggen tegen een klasgenootje, dan tegen de leerkracht en zo steeds verder). Hierbij kunnen de therapeut of de ouders meekijken en goed in de gaten houden hoeveel de spanning oploopt en kunnen zij het kind meteen begeleiden in het toepassen van de geleerde technieken.’
Prof. dr. Lisbeth Utens is bijzonder hoogleraar cognitieve gedragstherapie bij kinderen en jongeren (Universiteit van Amsterdam) en verbonden aan het TOPGGz expertisecentrum Dwang, Angst en Tics (Levvel).
Sponsors gezocht!
Helaas is er vanuit de zorgbudgetten en onderzoeksgelden onvoldoende budget beschikbaar voor de ontwikkeling van de VRE-tool. Via Stichting Steun Emma Kinderziekenhuis wordt er samen met Levvel geld opgehaald. Hiermee wordt de VRE-tool gebouwd en ontwikkeld en worden VR-brillen en laptops aangeschaft. Daarnaast is er geld nodig voor meer uren voor het onderzoek naar de effectiviteit van de tool.
Help je mee?
Kijk op Levvel.nl/VR-tool en lees meer over het VRE-tool-project en over hoe je kunt doneren. Lees hier meer over faalangst en selectief mutisme en lees ons Dossier selectief mutisme op onze site.
Dit artikel verscheen eerder in Balans Magazine 4-2023. Wil je ook ons magazine ontvangen? Word dan nu lid. Bekijk hier de voordelen.