‘Als activist bereik ik meer met nuance’
Jan Stap filmt over jeugdzorg en passend onderwijs
Tekst René Lamers
‘Ik had het gevoel dat ik niets kon, maar met alles moest stoppen en uit het leven moest stappen.’ Zo begint Isa de documentaire Schoolziek van Jan Stap, over kinderen die niet meer naar school kunnen. Eerder maakte Jan docu’s over jeugdzorg en passend onderwijs. De verhalen komen dichtbij, de kijker zit soms midden in de klas. Jan werkt samen met René Lamers, die ook voor Balans schrijft. René is zijn ‘journalistieke sidekick’. Hij spreekt met Jan over zijn ‘kindjes’.
Waarom ging je documentaires maken?
‘Ik weet niet. Nou…ik was geëmotioneerd toen mijn neefje in de zaal zat bij de vertoning van de eerste docu. Hij is uitgevallen uit het onderwijs. Misschien sluimerde dat toch als motivatie. Ik had eerst geen specifiek doel. Ik ging me eerst verdiepen, sprak mensen, ook Karin Kooreman van Balans. In die gesprekken viel me op dat veel gewerkt wordt volgens protocollen. Protocollen zijn goed voor noodgevallen, maar in het leven moet er ruimte zijn om te handelen vanuit kennis. Nu veroorzaken ze stress. De goede professionals lijken degenen te zijn, die de randen opzoeken. Ik ben echter voorzichtig met uitspraken.’
Waarom? Je hebt veel kennis.
‘Het is goed om kritisch te zijn, maar je moet wel weten waarover je het hebt.’
Je bent genuanceerd, en tegelijk activistisch.
‘Daarom werk ik met jou. Jij houdt me op ‘het rechte pad’, zodat het niet eenzijdig wordt. Naarmate ik meer weet, kan ik wel boos worden. Bijvoorbeeld waarom kinderen thuis komen te zitten. Ik houd nog steeds contact met enkele kinderen. Dat ben ik verschuldigd aan ze, omdat ik ze mocht filmen. En ik ben benieuwd naar ze.’
Wat moeten je docu’s opleveren?
‘Ze maken veel los, bij ouders, gemeenten en mensen in zorg en onderwijs. Ik zou meer willen bereiken, maar dan wordt het een campagne. Daarvoor moeten er betrokkenen bij – leerkrachten, bestuurders, maar ook Balans. Ik wil ook laten zien dat speciaal onderwijs – ik noem het liever gespecialiseerd onderwijs – een plek moet houden in het onderwijsaanbod. Mijn zoon met autisme moest naar speciaal onderwijs, wat eerst voelde als verlies, maar achteraf ben ik er blij om. Als je kind erg prikkelgevoelig is en op een grote drukke school zit, kan het beter af zijn in het speciaal onderwijs, met kleine klassen en een duidelijke structuur. Natuurlijk zijn er óók kinderen die onnodig naar speciaal onderwijs worden verwezen en kunnen reguliere scholen best zelf wat doen. Maar soms is het goed om veilig te starten, in een aparte klas, om later steviger in je schoenen te staan. De natuur kent neurodiversiteit voor overleving. Dus ook onze maatschappij heeft neurodivergente kinderen nodig.’
Bij de docu ‘Leren in Leiden’ zit de kijker ín de klas.
‘Zo realistisch mogelijk. Ik wil kinderen altijd eerst leren kennen, zonder camera. Dan zijn ze op hun gemak. In de klas hebben ze niet eens meer door dat ik film. Ik ben geïnspireerd door de antropologie.’
Dat gebeurt nog weinig.
‘Klopt. Het is de ziekte van de maatschappij dat alles snel en efficiënt moet. Ik heb twee tot drie keer meer tijd in het maken van de films gestoken dan begroot.’
Alle docu’s spelen in de Leidse regio.
‘Ze zouden overal kunnen spelen. Maar je kunt vaak iets abstracts duidelijk maken door het concreet te maken met een afgebakend gebied. Daarna kun je weer uitzoomen.’
Wat zijn momenten uit de docu’s die jou bijblijven?
‘Kaylee die hoogbegaafd is en zichzelf aanpaste in de klas. Toen ze naar het Aloysius College in Den Haag ging, zei ze: ‘Alsof ik weer kon ademhalen’. En Saar en Amber, twee hoogbegaafde meisjes die met elkaar ongezouten praten over hoe Saar op haar vorige school de hele dag alleen in een kamertje moest zitten – lekker inclusief, ahum. En hoe juf Peggy reflecteert op hoe ze de kinderen benadert. Dat haal je niet uit een boekje.’
Wat zou premier Stap beslissen?
‘Ik zou een tijdsspanne van vijftien jaar willen, want in vier jaar kun je niks doen. We zoeken het nu nog te veel in jeugdhulp bieden als een kind of jongere niet in het onderwijssysteem past. Terwijl er volgens de mensen die ik geïnterviewd heb, nog veel meer mogelijk is in het onderwijssysteem zelf. Dus gaan we vanaf nu het onderwijs passend maken voor elk kind, in plaats van omgekeerd. En er komt een ontwikkelrecht in plaats van de leerplicht.’
De documentaire Schoolziek bestaat uit twee delen: Het eerste deel ‘Als school niet meer werkt’ gaat over de kinderen die uitvallen uit het onderwijs, dat niet past bij hun ontwikkelbehoefte. Ondanks veel inspanningen lukt het niet om alle kinderen te laten leren. Hoe komt dat? Het tweede deel ‘Schoolziek’ onderzoekt of kinderen ziek kunnen raken van school, doordat het aangeboden onderwijs niet passend voor ze is. En of we niet beter het onderwijs(systeem) kunnen aanpassen in plaats van het kind.
Leren in Leiden is een documentaireserie in vier afleveringen over echt passend onderwijs in de regio Leiden.
Het kind of de rekening is een driedelige serie over de jeugdzorg in de regio Leiden.
Je leest hier meer informatie over thuiszitters op onze site en wat je kunt doen als het niet goed gaat met je kind op school.
Dit artikel verscheen eerder in Balans Magazine 4-2023. Wil je ook ons magazine ontvangen? Word dan nu lid. Bekijk hier de voordelen.