‘Een negatieve spiraal waarin iedereen gevangen zit’
TEKST: ANOUK VAN DIJK
ODD staat in het Nederlands voor oppositioneel opstandig gedrag. Wat zoveel wil zeggen dat een kind met ODD vaak ongehoorzaam, opstandig en vijandig gedrag vertoont. Het is normaal voor kinderen om af en toe boos en opstandig te zijn. Maar wanneer noem je het dan ODD? En welke rol speelt de omgeving om dit gedrag te versterken of juist om te keren? We vroegen het gedragswetenschapper Anouk van Dijk.
Hoe kan het dat het ene kind agressieve gedragsproblemen ontwikkelt en een ander niet?
‘Gedragsproblemen ontstaan door een samenspel tussen kind en omgeving. Bij het kind zie je vaak problemen met emotieregulatie, waardoor het kind sneller van streek raakt en zichzelf moeilijk weer rustig krijgt. In de omgeving zie je vaak meer straffen en negatieve interacties, en een grotere kans om gepest te worden. Hierbij is het onmogelijk om de kip en het ei te onderscheiden. Straffen ouders meer omdat het kind vaak lastig gedrag vertoont? Of gaat het kind lastig gedrag vertonen omdat het vaker negatief benaderd wordt? En zijn leeftijdgenoten onaardig omdat het kind vaak boos wordt? Of wordt het kind boos omdat het gepest wordt? Het is vaak allebei waar: het kind lokt onbedoeld negatieve reacties uit, die vervolgens de gedragsproblemen weer versterken. Het ontstaan van gedragsproblemen is dus niet iemands schuld, maar een negatieve spiraal waarin iedereen gevangen zit.’
Het is normaal voor kinderen om af en toe boos en opstandig te zijn. Wanneer noem je het dan ODD?
‘Dit hangt van vier dingen af. Ten eerste moeten de gedragsproblemen overeenkomen met de beschrijving in de DSM. Dat betekent dat er tenminste vier uitingen moeten zijn van een boze stemming, ruziezoekend gedrag, of wraakzuchtigheid. Bijvoorbeeld driftig zijn, liegen, anderen met opzet ergeren en pesten. Dit moet al tenminste zes maanden spelen, en niet alleen richting een broer of zus. Ten tweede moeten de gedragsproblemen dusdanig erg zijn dat ze lijden teweeg brengen bij het kind zelf of de omgeving, of zorgen voor sociale problemen of problemen op school. Ten derde moeten de gedragsproblemen ernstiger zijn dan normaal is voor de leeftijd. Zo zijn woede-uitbarstingen bij peuters normaler dan bij pubers. Ten vierde mogen de gedragsproblemen niet voortkomen uit depressie, psychose, middelenmisbruik of een stemmingsdisregulatiestoornis. Ook mag het ongehoorzame gedrag niet puur het gevolg zijn van een aandachtsprobleem.’
Bij de aanpak en behandeling van ODD spelen ouders en ook de school een belangrijke rol. Hebben zij dan iets verkeerd gedaan in de opvoeding?
‘Het ontstaan van gedragsproblemen is meestal niet iemands schuld. Maar de oplossing ligt wel eerder bij ouders en school dan bij het kind. Dat komt omdat zij beter in staat zijn om de negatieve spiraal te doorbreken. Zij hebben meer inzicht in de situatie en ze zijn beter in staat om door te zetten, zelfs als het gedrag van het kind niet meteen verandert.’
Heeft een kind bij wie ODD wordt vastgesteld dit zijn leven lang?
‘Zeker niet. ODD is geen hersenstoornis, maar een gedragsprobleem. Van de kinderen wiens gedrag we als ODD classificeren, voldoet een derde een jaar later al niet meer aan de criteria, en twee derde drie jaar later niet meer. ODD is een label dat gegeven wordt op het moment dat een kind gedurende zes maanden bepaalde uitingen van boos en ongehoorzaam gedrag laat zien. Omdat het gedrag in samenspel met de omgeving ontstaat, kan het dus ook weer verdwijnen. Bijvoorbeeld omdat de omgeving verandert of omdat het kind leert om anders met de omgeving om te gaan.’
Je hebt onderzoek gedaan naar een nieuwe behandelmethode voor kinderen met ODD. Kun je daar wat meer over vertellen?
‘Deze behandeling heet YourSkills, en is voor kinderen van 8 t/m 13 jaar met gedragsproblemen. In YourSkills leren kinderen in tien sessies nieuwe vaardigheden (skills) om met hun boosheid om te gaan en ruzie te voorkomen. YourSkills heeft een positieve en actieve benadering. Er zijn twee varianten van YourSkills: virtual reality en rollenspellen. In virtual reality oefenen kinderen nieuwe skills in boosheidopwekkende situaties in een virtuele huiskamer, klaslokaal of schoolplein. In rollenspellen oefenen kinderen nieuwe skills door situaties na te spelen met de behandelaar. Uit ons onderzoek blijkt dat beide versies van YourSkills de gedragsproblemen van kinderen kunnen verminderen.’
Wat kun je ouders en leerkrachten aanraden wat direct thuis of in de klas toepasbaar is?
‘Kinderen met agressief gedrag roepen vaak veel negatieve aandacht over zich af. Dit kan ervoor zorgen dat zij hun omgeving minder gaan vertrouwen en het ook minder belangrijk vinden om zich goed te gedragen. Mijn belangrijkste tip is daarom om altijd aandacht te houden voor de positieve kanten van het kind. Dat kan door complimentjes, een aai over de bol of even een grapje tussendoor. Het kan ook helpen om expliciet tijd in te richten om samen iets leuks te doen, zoals een spelletje doen, meekijken met iets wat het kind graag doet of samen op stap gaan.’
Lees hier hoe ODD het beste aangepakt kan worden en welke behandelingen er beschikbaar zijn. Ook vind je hier veel doorverwijzingen naar sites met goede informatie over ODD.
Dit artikel verscheen eerder in Balans Magazine 2 2023. Wil je ook ons magazine ontvangen? Word dan nu lid. Bekijk hier de voordelen.
