‘Het belang van taal kan niet genoeg worden benadrukt’
TEKST ELISE DE BREE / FOTO ED VAN RIJSWIJK
Elise de Bree is sinds 2021 bijzonder hoogleraar op het gebied van passend onderwijs en taalontwikkelingsstoornissen (TOS). In dit artikel vertelt zij hoe belangrijk taal is. Niet alleen om je te kunnen uiten en om de wereld om je heen te begrijpen, maar ook om te kúnnen leren is taal van levensbelang. Alleen al daarom is het belang van de juiste ondersteuning op school voor kinderen met TOS niet te onderschatten.
Elise de Bree: ‘Mondelinge taal is in het algemeen voor het dagelijks functioneren erg belangrijk. We hebben het nodig om de wereld om ons heen te begrijpen en eraan mee te doen, en dus ook om onszelf te uiten en begrijpen. Taal is ook ontzettend belangrijk op school. Voor kinderen is mondelinge taal nodig om te kunnen communiceren met medeleerlingen en met juffen en meesters. Taal is ook belangrijk om te kunnen vertellen wat je denkt en wat je voelt en om te kunnen vertellen wat er aan de hand is.
Taal is nodig om te kunnen leren
Mondelinge taal is óók nodig om te kunnen leren. We gebruiken taal voor instructie en om de betekenis van woorden uit te leggen. Via taal geven wij mensen kennis door, bijvoorbeeld over gebeurtenissen uit het verleden. En, mondelinge taal is nodig voor het kunnen nadenken en redeneren. Als een verhaal bijvoorbeeld een open einde heeft, dan kan via taal worden besproken hoe het mogelijk verder zou gaan. Taal is een manier om het te hebben over de wereld direct om ons heen (de kamer waarin je zit met de mensen om je heen), maar vooral ook over de wereld buiten het hier en nu (verleden, toekomst, hypothesen, abstracte processen). Mondelinge taal is ook nog eens nodig om geschreven teksten te kunnen begrijpen en om zelf geschreven teksten te kunnen maken.
Kortom, het belang van mondelinge taal kan niet genoeg worden benadrukt en mag niet worden onderschat. Een kind moet taal leren om vervolgens die taal te gebruiken om te kunnen leren.
Luisterbegrip en vertelvaardigheid
Kinderen met een taalontwikkelingsstoornis (TOS) hebben ernstige taalproblemen. Als het gaat om taalproductie, dan kan een kind bijvoorbeeld moeite hebben met het maken van meervouden, vervoegen van werkwoorden, het bouwen van grammaticale zinnen en het vinden van woorden. Een kind kan ook moeite hebben met het vertellen van een verhaal. Als het gaat om taalbegrip, dan hebben kinderen moeite met het begrijpen van wat er wordt gezegd. Dat kan vervolgens bijvoorbeeld betekenen dat ze geen antwoord geven, of dat hun antwoorden niet goed aansluiten bij wat er wordt gezegd of gevraagd. Omdat luisterbegrip en vertelvaardigheid belangrijke vaardigheden zijn, ook voor begrijpend lezen en teksten schrijven, kunnen de taalproblemen ook terug te zien zijn in leesbegrip.
Gevolgen voor aansluiting met leeftijdsgenoten
De taalproblemen kunnen zich ook uiten in gedrag. Een kind dat veel taal niet begrijpt, kan bijvoorbeeld niet doen wat er aan instructie is verteld, maar afdwalen, aan medeleerlingen hulp vragen of verkeerde spullen pakken. Ook kan het gedrag van het kind veranderen. Een kind kan bijvoorbeeld stil worden doordat het niet meekomt op school en geen aansluiting heeft. Een kind kan ook juist heel druk gedrag vertonen. Het is ook mogelijk dat een kind door de taalproblemen geen makkelijke aansluiting heeft met leeftijdsgenootjes en daardoor gefrustreerd raakt. Het is dus belangrijk om te weten of bepaalde gedragingen te maken hebben met taalproblemen of met iets anders.
Taalondersteuning op school
Kinderen met TOS hebben op school dan ook extra taalondersteuning- en oefening nodig. Daarnaast is aanpassing nodig om de instructie te kunnen volgen en mee te kunnen doen. Dat kan gaan om aangepast taalaanbod en spreek-tempo, preteaching en herhalen, maar ook bijvoorbeeld het gebruiken van routines (zodat de talige belasting wordt beperkt), visualiseren van informatie, het goed nadenken op welke plek in het klaslokaal het kind het beste mee kan doen, het beperken van achtergrondgeluid (om informatieverwerkingslast te beperken). En natuurlijk ook het kind zich veilig te laten voelen.
Het is heel belangrijk dat kinderen (en jongeren) met TOS mee kunnen doen en dat ze de hulp krijgen die ze nodig hebben. Maar ook dat ouders met een kind met TOS gehoord worden, dat ze voelen dat hun kind wordt gezien en dat ze vertrouwen hebben in de school waar hun kind heen gaat. Voor onderwijsprofessionals is het belangrijk dat ze werken op een school waar mondelinge taal centraal staat en waar duidelijkheid is over wie wat doet aan (basis)ondersteuning, dat ze voelen dat ze er niet alleen voor staan en dat er goede samenwerking is met taalexperts (logopedisten) en onderwijsadviseurs.’
Lees hier een uitgebreid artikel van Elise de Bree waarin zij dieper ingaat op taal en passend onderwijs voor kinderen met TOS. Verder vind je er links naar het webinar van Balans, TOS Centraal en FOSS waar zij spreker is. Naar haar oratie Taal in uitvoering: Passend onderwijs voor taal en TOS en naar veel andere nuttige informatie over TOS.
Dit artikel verscheen eerder in Balans Magazine 3 2023. Wil je ook ons magazine ontvangen? Word dan nu lid. Bekijk hier de voordelen.
