Theater & kunst als motor voor ontwikkeling
TEKST & FOTOGRAFIE RENÉ LAMERS
Kunst is zeer geschikt om jongeren met autisme op leuke wijze te laten leren en hun talent te ontwikkelen. Theater helpt ze sociaal vaardiger en weerbaarder te worden. Dat is geen theorie, maar de praktijk van De Woonkamer. Deze ‘creatieve hangplek’ in het Friese Burgum is een initiatief van de 25-jarige Teun Gijzen. Hij ziet jongeren grote sprongen maken in ‘sociale souplesse’.
Oude zuivelfabriek
Aan de rand van Burgum staat een oude zuivelfabriek; nu een bedrijfsverzamelgebouw, ‘De Molkfabryk’. Loop je om, dan kom je bij twee grote schuifdeuren. Daarachter is De Woonkamer. De deuren zijn omhoog, want het is zondagmiddag. Vijftien jongeren maken muziek, beschilderen een groot vel, spelen Catan, schrijven een verhaal, bewerken hout en drie gaan net … even kijken … o, zij willen met de fotocamera op pad.
‘Hoe werkt deze?’ wijst Simon naar een camera. ‘Ja, dan moet ik nu een spoedcursus fotografie geven. Zet maar op M van Manual mode.’ Teun kijkt het drietal na, dat op jacht gaat naar mooie plaatjes. Door het raampje kijkt Jørgen ons aan, net speelde hij nog gitaar. ‘Lukt het?’ roept Teun. Een grote glimlach.
Experimenteren
‘Als de jongeren binnendruppelen, drinken we wat, doen een spelletje… even landen,’ vertelt Teun. ‘Is iedereen er, dan doen we een opwarmertje. Goed voor de groepsbinding. Daarna gaat ieder z’n gang, maar altijd samen.’ Voorbeeld van een opwarmer kan een glazen kan zijn. ‘Wat kan het nog méér zijn dan een kan?’ Zo’n vraag prikkelt de creativiteit van de jongeren. Ze gaan hun antwoord uitbeelden. Dat kan met theater. Theater is een vorm waarin jongeren kunnen experimenteren met het uiten van zichzelf en hun wensen en met zichzelf presenteren. In De Woonkamer is een minitheater.
Intrinsieke motivatie
Ervaring met theater als werkvorm deed Teun ook op in het project ‘Sociale Souplesse’ met het Noord-Nederlands Toneel. Hier werkte hij samen met Kirstin Greaves-Lord van het Autisme Team Noord-Nederland van Jonx. Daar zag Teun hoe jongeren door zich creatief te uiten gemotiveerd raken om te leren, te ontdekken, te ontwikkelen. ‘Door mijn eigen ADHD was ik altijd al geïnteresseerd in hoe het brein werkt. Als afstudeerproject voor de Minerva Academie voor Popcultuur onderzocht ik ook hoe kunst mensen kan helpen.’ Vanuit dit project nam Teun groepsopdrachten en werkvormen mee naar De Woonkamer.
Samen met Lena Stapel coacht Teun de jongeren. ‘Kunst kan een manier zijn om stoom af te blazen, hyperfocus te krijgen of juist terug te trekken. Ondertussen leren ze op een leuke manier, doordat je hun intrinsieke motivatie aanspreekt. Dat werkt beter dan wanneer je iets móét.’ Dat ze het leuk vinden, blijkt uit het lachen en hoe ze elkaar helpen. Net een vriendenclub.
Grapjes
Doordat ze in een creatieve modus komen, gaan jongeren onderzoeken en oplossen. Ze verlaten het idee dat ze iets niet kunnen. Dat doen ze ook op sociaal gebied: voor jezelf opkomen, jezelf presenteren. ‘Sociale souplesse’ dus. ‘Jongeren worden weerbaarder en een groep wordt met cultuureducatie bereikt, die anders minder aandacht krijgt en dan soms geïsoleerd en eenzaam raakt.’ Er wordt in De Woonkamer niet getoetst of gerapporteerd, maar successen zijn er. ‘Ik krijg van ouders te horen dat hun kind zelfverzekerder of vrolijker is. Iemand kwam teruggetrokken, mompelend binnen; nu gaat die los met grapjes. Ze spreken ook buiten De Woonkamer met elkaar af.’
Uit het hoofd, in het gevoel
Theater zoals Teun dat in De Woonkamer inzet, is niet alleen geschikt om jongeren met autisme te laten oefenen met samenwerken en communiceren doordat ze ‘samen dingen maken’, maar ook om ze te laten experimenteren met sociale situaties. Dóén is voor hen een goede leerstrategie, doordat ze zo aan den lijve ondervinden hoe ze overkomen en invloed kunnen hebben op een ander. Dat leerde onderzoeker Kirstin Greaves-Lord, programmaleider van de Academische Werkplaats Autisme. Teun en Kirstin werkten samen in een theaterproject met het Noord-Nederlands Toneel. ‘In eerder onderzoek zagen we bij ongeveer twintig procent van de begaafde jongeren met autisme sowieso al positieve ontwikkeling in sociale vaardigheden. Maar wat als je die stimuleert? Dat wilde ik weten. Met improvisatietoneel kunnen ze proberen, reflecteren, feedback krijgen en weer oefenen.’ Maar gevoelens zijn toch lastig wanneer je autisme hebt? ‘Ze gebruiken hun zintuigen juist veel. Daarom moeten ze wel voelen dat de situatie veilig is, er gelijkwaardigheid is en dat je als trainer jezelf bent.’
Lees hier een uitgebreid interview met onderzoeker Kirstin Greaves-Lord over waarom theater goed werkt bij jongeren met autisme, en wat je er als ouder thuis mee kan. Bekijk ook filmpjes waarin jongeren Jørgen, Doreen en Simon vertellen waarom zij graag bij De Woonkamer komen.
Dit artikel verscheen eerder in Balans Magazine 2 2023. Wil je ook ons magazine ontvangen? Word dan nu lid. Bekijk hier de voordelen.
De Woonkamer in Burgum voor jongeren met autisme is een initiatief van Het Achterland, een cultuurlab voor Friese jongeren. Ze kunnen er elke zondag gratis terecht tussen 14 en 18 uur (niet in vakanties). Deze ‘creatieve hangplek’ bestaat dankzij subsidie. Bij De Woonkamer komen nu achttien jongeren van 14 tot 27 jaar. Ze komen wanneer zij willen en worden geprikkeld zich creatief te ontwikkelen. Zoals Jørgen, Doreen en Simon. Bekijk hier interviews met hen.