Wanneer speciaal en wanneer regulier vo? Welk type school?

Vergeleken met een reguliere middelbare school kan een speciale school de volgende nadelen hebben:

• grotere reisafstand: de school is vaak ver van huis. Als je kind niet zelfstandig van huis naar school kan, dan kun je (onder bepaalde voorwaarden) via je gemeente leerlingenvervoer krijgen. Als je kind zelfstandig kan reizen, dan moeten de ouders de kosten van het vervoer zelf betalen.
• moeilijker om vrienden te maken: omdat iedereen ver van school woont en omdat je bij leerlingenvervoer niet kan kiezen om iets langer te blijven, is het lastiger om vriendschappen op te bouwen. Dat wordt natuurlijk ook bemoeilijkt doordat veel leerlingen een (sociaal-emotionele) beperking hebben en omdat er kleine klassen zijn, waardoor je minder keus hebt.
• lager opleidingsniveau leraren, of afstandsonderwijs: in de onderbouw wordt vaak lesgegeven door docenten die een PABO-opleiding voor basisschoolleraren hebben (eventueel gecombineerd met een Master Educational Needs of Master EN, vroeger Master SEN genaamd), die dus geen vakdocent zijn. Dit is zelfs ook toegestaan in de bovenbouw van havo/vwo op vso’s die staatsexamen doen in plaats van een eigen eindexamen. In de havo/vwo-bovenbouw van het vso zijn vakdocenten essentieel, maar die krijgen in het vso minder salaris dan in het vo en krijgen minder voorbereidingstijd en nakijktijd per lesuur dan op reguliere havo/vwo-scholen. Dit komt doordat het vso onder dezelfde wet valt als basisonderwijs, en de financiering daarop afgestemd is. Hierdoor heeft het vso nog meer dan het vo last van een lerarentekort (om dat te bestrijden bestaat sinds 2020 de mogelijkheid voor extra salaris voor leraren van diplomagericht vso). Door deze ontwikkelingen komt het voor dat er onbevoegde docenten voor de klas worden gezet die zelfs geen PABO-diploma hebben, al mag dat officieel niet. Zie ter illustratie het artikel Cao primair onderwijs is vso-scholen een blok aan het been waarin leerlingen en docenten van het Axia College in Amersfoort aan het woord komen.
  Sommige scholen lossen het probleem op door gebruik te maken van afstandsonderwijs vanuit de klas (meestal ivio@school), waarbij de school een mentor/begeleider biedt en de vakdocenten alleen via Internet bereikbaar zijn. Dit heeft zijn eigen pros en cons: voordelen van ivio zijn dat je in je eigen tempo kan werken en vrijwel alle vakken kan doen, nadeel is dat je erg individueel werkt, je geen vaklessen krijgt, de mentor zelf vaak geen havo/vwo-niveau heeft, je vertraagd contact hebt met de docent en die niet in levende lijve kunt ontmoeten (maar soms wel via videobellen).
• grote klassen in de bovenbouw: dit is niet echt een verschil met reguliere scholen, maar wel iets om je bewust van te zijn: vanaf leerjaar 4 kunnen de klassen soms tot 25 leerlingen groot worden, dus bijna net zo groot als op reguliere scholen. Dit heeft te maken met het bovengenoemde lerarentekort. Het is wel zo dat leerlingen zich in de onderbouw sterk kunnen ontwikkelen, waardoor ze in de bovenbouw meer aankunnen, en dan kan ook een overstap naar het reguliere onderwijs overwogen worden (al is dat niet makkelijk, zie hieronder).
• beperkingen in niveau en profielkeuzes: door het bovengenoemde lerarentekort worden bepaalde vakken (bijvoorbeeld Frans en Duits) niet gegeven. Dat geeft beperkingen bij de profielkeuzes die in jaar 3 gedaan moeten worden. Zo kun je misschien wel havo-niveau doen, maar later niet doorstromen naar een (regulier) vwo omdat daar een 2e vreemde taal verplicht is. Ook kunnen bepaalde profielen (bijvoorbeeld Cultuur & Maatschappij) niet gekozen worden. Ook zijn er bij de wel toegestane profielen weinig keuzemogelijkheden voor vakken, waardoor je bijvoorbeeld verplicht bent om geschiedenis te doen bij een natuurprofiel. Veel reguliere scholen staan die combinatie niet toe, waardoor de overstap naar een reguliere school bemoeilijkt wordt (ook als je na je vso-havo-diploma wil overstappen naar een regulier vwo kan dat problemen geven).
• terugweg naar regulier belemmerd: het kan heel moeilijk zijn om vanuit speciaal onderwijs terug te gaan naar regulier onderwijs. Het is niet onmogelijk, vooral als de speciale school erachter staat en je nog voor de profielkeuze zit, maar reguliere scholen zullen eerder geneigd zijn om te zeggen dat het kind het beste past op speciaal onderwijs.
• veel meer jongens dan meisjes: op vso’s voor kinderen met een psychische beperking is het niet vreemd als maar 10% van de leerlingen meisjes zijn.
• verstoringen in de klas: de klasgenoten zitten niet voor niets op het vso en hebben vaak een combinatie van beperkingen, zoals autisme, angsten, ADHD en/of ODD. De rust in de klas wordt regelmatig verstoord vanwege uitbarstingen van een of meer leerlingen. De mate waarin hangt af van het aantal internaliserende of juist externaliserende kinderen dat toevallig in die klas terecht is gekomen. (Bij een speciale klas op een reguliere school geldt dit ook, maar niet voor de rest van de school die je ook bij allerlei gelegenheden kunt ontmoeten.) Sommige leerlingen die zijn overgestapt van speciaal naar regulier zeggen dat het drukker was in de speciale klas met 10 kinderen dan in de reguliere klas met 30 kinderen.
• onvoldoende leren omgaan met je problematiek: dit gebeurt ook in het reguliere onderwijs, maar van het speciale onderwijs verwacht je meer hulp op dit gebied. Volgens de onderwijsinspectie is het zo dat op ongeveer de helft van de vso-scholen leerlingen onvoldoende om leren gaan met hun problemen op psychisch, sociaal of fysiek gebied, ondanks dat die problemen wel per individuele leerling staan beschreven in het ontwikkelingsperspectief.
• te maken met veel samenwerkingsverbanden en soms weinig aandacht van het schoolbestuur: volgens de onderwijsinspectie hebben scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs gemiddeld met ruim vier samenwerkingsverbanden te maken die er allemaal een ander beleid op nahouden, zo blijkt uit De Staat van het Onderwijs. Besturen met zowel reguliere als speciale scholen zijn volgens de inspectie vaak vooral op de hoogte van de kwaliteit van de reguliere scholen en veel minder van die van hun vso-scholen.